Καλαμάτα: Συνώνυμο της ποικιλίας Καλαμών

Με την Υ.Α.331/20735/2018 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 648/Β στις 26 Φεβρουαρίου 2018, καταχωρήθηκε στο Μητρώο ποικιλιών οπωροφόρων φυτών, το “Καλαμάτα” ως συνώνυμο της ποικιλίας ελιάς Καλαμών. Η έκδοση της Υπουργικής Απόφασης δημιούργησε νέες συνθήκες στην αγορά, απελευθέρωσε τις εξαγωγές μας, αλλά δημιούργησε και προβλήματα σε σχέση με το Π.Ο.Π. “Ελιά Καλαμάτας”.

Προβλήματα που η λύση τους απαιτεί συναινετικές διαδικασίες. Παρά τις προσπάθειες που κάναμε προς αυτή τη κατεύθυνση, δεν βρήκαμε την ανάλογη ανταπόκριση από ορισμένους φορείς στους οποίους επικράτησαν κοντόφθαλμες λογικές, τοπικιστικές αντιλήψεις, περιορισμένη θεώρηση των πραγμάτων και εμμονή στο να βλέπουν το δέντρο και όχι το δάσος. Έτσι έφθασε το θέμα στην αίθουσα του Συμβουλίου της Επικρατείας, μετά από προσφυγή που κατέθεσε ο Σύλλογος Υπέρ των Μεσσηνιακών Ελαιοκομικών Προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Σ.Υ.Μ.Ε.Π.Ο.Π). Η συζήτηση έχει προσδιορισθεί για τις 15/12/2020.

Για την καταχώρηση του “Καλαμάτα” ως συνώνυμο της ποικιλίας ελιάς Καλαμών, έχουν γραφεί πάρα πολλά και έχουν επίσης λεχθεί πάρα πολλά από πολλούς, σε συνεντεύξεις, ομιλίες και εκδηλώσεις. Συνήθως όμως όλοι επικεντρώνονται στις συνέπειες που προκαλεί η καταχώρηση και όχι στο κύριο, το κεντρικό, το μοναδικό και καθοριστικό ερώτημα που δεν είναι άλλο από το αν το “Καλαμάτα” είναι ή όχι, συνώνυμο της ποικιλίας ελιάς Καλαμών.

Ταυτόχρονα όμως δημιουργούνται μια σειρά ερωτήματα που έχουν βέβαια σχέση με το παραπάνω κύριο ερώτημα. Εκφράζει ή όχι η Υπουργική Απόφαση καταχώρησης μια πραγματική κατάσταση; Τα πραγματικά στοιχεία που τεκμηριώνουν την “ιστορικότητα” της χρήσης του “Καλαμάτα” ως συνώνυμο της Καλαμών, μπορούν να αγνοηθούν και να μπουν κάτω από το χαλί; Είναι θεμιτό τα λάθη και οι παραλήψεις που έγιναν στο παρελθόν, τόσο από τη πλευρά του αρμόδιου Υπουργείου όσο και από την πλευρά των φορέων παραγωγής τυποποίησης και εμπορίας της ελιάς Καλαμών, να στέκονται εμπόδιο στην αναζήτηση λύσεων που θα έπρεπε να είχαν γίνει εδώ και τριάντα χρόνια τουλάχιστον;

Η αίτηση για Π.Ο.Π. και η αναγνώριση

Οι πρώτοι που απαντούν θετικά στο κύριο ερώτημα είναι αυτοί οι ίδιοι που σήμερα ζητούν την κατάργηση της Υ.Α. Τι γράφουν στην αίτηση που κατέθεσε η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Νομού Μεσσηνίας στις 2/6/1993, για να αναγνωρισθεί ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.); “Β.4. Για την παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος χρησιμοποιείται αποκλειστικά η περιγραφείσα ποικιλία “Καλαμάτας”” και παρακάτω “Ε. Η προτεινόμενη ποικιλία είναι η περιγραφείσα βρώσιμη “Καλαμάτας””.

Η αναγνώριση σε Εθνικό επίπεδο έγινε με την Υ.Α. 440304/1993 (ΦΕΚ 871/Β/26.11.1993) “Αναγνώριση προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης “ΚΑΛΑΜΑΤΑ” - Ελιά Καλαμάτας””. Δηλαδή η αναγνώριση έγινε με τη χρήση του ονόματος της ποικιλίας και το τοπωνύμιο. Στα έχοντας υπόψη της Υ.Α αναφέρεται “3. Την αριθ. 506/2.6.93 αίτηση της Ένωσης Αγροτικών Συν/σμών Νομού Μεσσηνίας, περί αναγνωρίσεως προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης “ΚΑΛΑΜΑΤΑ – Ελιά Καλαμάτας””.

Στις 17/1/1995 κατατέθηκε η αίτηση αναγνώρισης στην Ε.Ε. Στις τεχνικές προδιαγραφές του προϊόντος, στην αγγλική γλώσσα, η ποικιλία αναφέρεται ως “Kalamata”. Καταχωρίσθηκε όμως ως ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτας – Elia Kalamatas PDO (olive de Kalamata) από την Ε.Ε. (Καν. 1107/96/12.6.96) και όχι με την αρχική ονομασία, για να γίνει σαφής διαχωρισμός της ποικιλίας από το τοπωνύμιο.

Η εμπορική ονομασία

Πολύ πριν την αίτηση αναγνώρισης Π.Ο.Π, από μαρτυρίες που υπάρχουν, διακινούσαν τις ελιές καλαμών από τη δεκαετία του ΄30, με την εμπορική ονομασία “KALAMATA OLIVES”.

Το 1979 με το Π.Δ. 221/1979 υποχρεώνονται οι εξαγωγείς ελιάς της ποικιλίας καλαμών, να την εξάγουν με την επισήμανση CALAMATA, για να προστατεύσουν τη φήμη του Ελληνικού προϊόντος. Όπως αναφέρεται στην παράγραφο 3 του άρθρου 7 “Προκειμένου περί ολοκλήρων ελαιών ποικιλίας Καλαμών προτάσσεται της κατηγορίας μεγέθους ή του αριθμού καρπών ανά χιλιόγραμμον η λέξις “CALAMATA””.

Βιβλιογραφικά στοιχεία

Στο βιβλίο “Σύγχρονη Ελαιοκομία Τόμος Τρίτος Η Επιτραπέζια Ελιά” του Γιώργου Δ. Μπαλατσούρα, έκδοση 1992, αναφέρονται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο οι “Φυσικές μαύρες ελιές Καλαμών ή Χαρακτές ξιδάτες ελιές Καλαμάτας (Incised Kalamata black olives)”. Στο ίδιο κεφάλαιο κάνει αναφορά σε εργασία του που δημοσίευσε το 1976 για τις χαρακτές ελιές Καλαμάτας.

Στο βιβλίο “Επεξεργασία και κονσερβοποίηση της επιτραπέζιας ελιάς” του Μανόλη Αλυγιζάκη, έκδοση 1982, η ποικιλία αναφέρεται ως Καλαμάτα. Οι αναφορές μάλιστα είναι επαναλαμβανόμενες “Η ποικιλία Καλαμάτα καλλιεργείται .....”, “..... οι μαύρες επιτραπέζιες ελιές Καλαμάτας χαρακτηρίζονται ελιές πολυτελείας .....”, “Η ποικιλία Καλαμάτα δεν ενδείκνυται για την παρασκευή πράσινων επιτραπέζιων ελιών”, “.... από την ποικιλία Καλαμάτα παρασκευάζεται ο εκλεκτός τύπος χαρακτές ελιές καλαμάτας”.

Διεθνείς οργανισμοί

Στο Διεθνή Κατάλογο Ποικιλιών, του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαίας και Ελαιολάδου (IOC), που εκδόθηκε τον Μάϊο του 2000, η ονομασία της ποικιλίας είναι Kalamon με συνώνυμα “Aetonycholia”, “Chondrolia”, “Kalamata”.

Στην Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Ελαίας του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαίας και Ελαιολάδου (IOC), που εκδόθηκε το 1996, αναφέρει ότι ο εμπορικός τύπος φυσικές μαύρες σχισμένες ελιές σε ξύδι, “παρασκευάζεται με ελιές της ποικιλίας Νυχάτη ή Καλαμάτας”

Εθνικός και Ευρωπαϊκός κατάλογος

Διατηρητής της ποικιλίας είναι το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών και Αμπέλου. Σε έγγραφό του το 2015 αναφέρει ότι “οι κυριότερες κοινές ονομασίες ποικιλίας επιτρπέζιας ελιάς υπό την ονομασία “Olea europaea var. ceraticarpa” είναι Καλαμών, Αετονυχολιά, Χονδρολιά, Καλαμάτα, Καλαματιανή, Τσιγκέλι, Αετονύχι, Νυχάτη, Κορακολιά”.

Στον πρώτο “Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών και υποκειμένων φυτικών ειδών καρποφόρων δένδρων, θάμνων και λοιπών μικρών καρποφόρων” (ΥΑ 396851/1992, ΦΕΚ 626/Β/22.10.1992), έχει καταχωρηθεί η ποικιλία Καλαμών, με συνώνυμα Καλαματιανή, Τσιγκόλι, Αετονύχι και έτος εγγραφής το 1991.

Στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών Οπωροφόρων της Κύπρου, έκδοσης Οκτώβρης 2012, η ποικιλία αναφέρεται Kalamon με συνώνυμα “Aetonycholia”, “Chondrolia”, “Kalamata”.

Στο Κατάλογο Φυτικών Ποικιλιών Δενδρωδών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έκδοσης 2017, η ονομασία “Καλαμάτα” δηλώνεται από την Κύπρο ως συνώνυμο της ποικιλίας “Καλαμών” και από την Ιταλία ως κύρια ονομασία και έτος καταχώρησης το 2012.

 Γεωπόνος, πρώην Γενικός Γραμματέας ΥΠΑΑΤ