Το βιβλίο της Ελισάβετ Χρονοπούλου  «Ο έτερος εχθρός» (εκδ. ΠΟΛΙΣ) διαβάσαμε, συζητήσαμε, απολαύσαμε, και το προτείνουμε ανεπιφύλακτα! 

Δέκα διηγήματα, δέκα διαφορετικές ιστορίες, από τα χρόνια της Κατοχής, που κέρδισαν  το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας 2018 από την Ακαδημία Αθηνών.

Δέκα ιστορίες αγώνα επιβίωσης. Κάθε ιστορία συγκινεί. Η ζωή των ηρώων απειλείται,  η σωματική τους  ακεραιότητα σε διαρκή κίνδυνο, αλλά και η ηθική τους υπόσταση σε καθημερινή δοκιμασία.

Η λέξη «έτερος» δεν σημαίνει γενικά ο «άλλος» . Σημαίνει «ο άλλος από τους δύο». Δηλαδή οι Γερμανοί κατακτητές στον ρόλο του πρώτου εχθρού, και στον ρόλο του δεύτερου «ο έτερος» ή «οι έτεροι», που καλείται ο αναγνώστης να διακρίνει. 

Οι δέκα ιστορίες συνθέτουν το ψηφιδωτό της εξαθλίωσης, της φρίκης και του θανάτου. Ωστόσο, η σκέψη που συνοδεύει την ανάγνωση των διηγημάτων είναι πως ο ελληνικός λαός, αφού κατάφερε να επιβιώσει από την Κατοχή, θα καταφέρει, έστω και με απώλειες, να επιζήσει και από την οικονομική κρίση, κατά τη διάρκεια της οποίας γράφτηκε η συλλογή.

Η συγγραφέας δήλωσε σχετικά: «Τα διηγήματά μου γεννήθηκαν στα πρώτα χρόνια της κρίσης, απ’ την αγωνία για το αν θα καταφέρουμε, ατομικά και συλλογικά, να σταθούμε άξιοι των καιρών».

 Ο έτερος εχθρός είναι η ηθική κατάπτωση, «η ψυχική αποκαρδίωση», «η ηθική εκμηδένιση», «η απάθεια προς το αποτρόπαιο», «η συλλογική αποκτήνωση» στην οποία περιήλθαν τότε οι άνθρωποι, χωρίς να έχουν ουσιαστικά τη δυνατότητα επιλογής, γιατί ο στόχος ήταν η επιβίωση!

Επιβίωση με οποιοδήποτε κόστος, με οποιοδήποτε τίμημα!  Το τίμημα της επιβίωσης το κράτησαν μέσα τους, ένα μυστικό, που το βάρος του συνόδευσε την υπόλοιπη ζωή τους. Για να μπορέσουν να συνεχίσουν, άλλοι χρειάστηκε να το ξεχάσουν, «μαζί το κάναμε, μαζί ζήσαμε, μαζί το ξεχάσαμε», άλλοι να το ξορκίσουν, άλλοι να το ανασκευάσουν.

Μ​​ία από τις ηρωίδες  υπενθυμίζει στον συνομιλητή της: «Τα περασμένα … άπαξ και περάσουν, ο καθένας τα θυμάται όπως του αρέσει». Όπως όλα τα πρόσωπα του βιβλίου, υποχρεώθηκε και εκείνη να επιβιώσει τα κατοχικά χρόνια, παραμερίζοντας ηθικές αξίες που, πριν και μετά, θεωρούνταν αδιαπραγμάτευτες. Τότε «τα μυαλά δούλευαν στο ανάποδο». «Ήμουνα δεκάξι χρονών κι ό,τι είχα μάθει για ζωή είχε καεί». «Άπλωσα τα χέρια να στηριχτώ, αλλά δεν είχε τίποτα όρθιο κι έπεσα κάτω».

Η ίδια η συγγραφέας έχει δηλώσει ότι «η ιδέα της δεν ήταν να γράψει γενικά για την Κατοχή, αλλά το θέμα της είναι το “homo homini lupus” (o άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο λύκος), το πόσο αντέχουν οι ανθρώπινες αξίες, αν αντέχουν, σε άγριες καταστάσεις». 

Το σκηνικό της Χρονοπούλου, η ατμόσφαιρα, το κλίμα, ξεφεύγει από το συγκεκριμένο κι ανάγεται στο διαχρονικό.

Κι αυτή η διαπίστωση μάς οδηγεί πέρα από την Κατοχή. Σε κάθε περίοδο, όταν ο ''κατακτητής'' σφίγγει τα λουριά, γεννιούνται φαινόμενα εξαθλίωσης, ηθικής σήψης και κοινωνικής αναλγησίας. Μπορεί ο άνθρωπος να αντισταθεί;  Την απάντηση  δεν μας τη δίνει η συγγραφέας. Καλούμαστε να τη δώσουμε εμείς.

Για τη Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης

Πηνελόπη Χριστάκου

Δασκάλα στο 4^ο Δημ. Σχ. Σπάρτης