Κατά την παρουσίαση του Λευκώματος ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, στις 14/12/2022,  έκδοσης Ινστιτούτου Σπάρτης, την κεντρική ομιλία πραγματοποίησε η κ Παναγιώτα Λάσκαρη, η οποία με εξαιρετικά τεκμηριωμένο λόγο ανέδειξε τις αιτίες που καθιστούν τον μύθο της Αρπαγής της Ευρώπης έμπνευση των καλλιτεχνών, κυρίως ζωγράφων και γλυπτών, σε όλο τον κόσμο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. 

Το Ινστιτούτο Σπάρτης στην προσπάθειά του να προβάλει την πολιτιστική κληρονομιά της Σπάρτης που ξεπερνά τα σύνορα και τον χρόνο, δίνει σήμερα στην δημοσιότητα την ομιλία της κ Λάσκαρη, η οποία αποτελεί πραγματικό απόκτημα για τους Σπαρτιάτες και τους φίλους της Σπάρτης.

Ελπίζουμε να την απολαύσει το αναγνωστικό κοινό:

Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης κι ἕνα ἐπύλλιον.

Ἀπόπειρες διαχρονικῆς καὶ ἐπικαιρικῆς ἀνάγνωσης τῆς σαγήνης ἑνὸς πανάρχαιου καὶ ἐπίμονου μύθου.

τῆς Παναγιώτας Λάσκαρη

Ἔτσι εἶπε κι ὁλόγελη στὴν πλάτη τοῦ ταύρου ἐκάθισε / κι οἱ λοιπὲς ἑτοιμάζονταν.Ὅμως πήδημα τότε δίνει ὁ ταῦρος / αὐτὴν ποὺ ποθοῦσε ἁρπάζοντας καὶ γοργὰ στὸ πέλαγος φθάνει. / Στρέφεται τότε ἡ Εὐρώπη καὶ τὶς καλές της τὶς φίλες φωνάζει / μὲ ἁπλωμένα τὰ χέρια. Αὐτὲς νὰ τὴ φθάσουν ἀδύνατον. / Τὶς ἀκτὲς καβαλώντας ὁ ταῦρος γοργὰ ἐτραβοῦσε μπροστὰ σὰν δελφίνι / τὰ μεγάλα διαβαίνοντας κύματα μὲ χηλὲς ποὺ δὲν βρέχονταν./ Κι ἐγαλήνευε τότε ἡ θάλασσα καθὼς ἐπερνοῦσε ἐκεῖνος. / Τὰ κήτη παιγνίδιζαν στὰ πόδια τοῦ Δία ὁλόγυρα / κι ἀπὸ τὴν ἄβυσσο μέσα τὸ δελφίνι χαρμόσυνο ἀναπηδοῦσε στὸ κῦμα ἐπάνω. / Ἀπό τὸν πόντο ἀναδύθηκαν οἱ Νηρηίδες καὶ ὅλες / στὰ θαλάσσια κήτη καβάλα σὲ σειρὲς προχωροῦσαν. / Καὶ ὁ ἴδιος ὁ βροντερὸς Ποσειδώνας, ὁ ποὺ σείει τὴ γῆ, / ἴσιωνε τοῦ πελάγου τὸ κῦμα ἀνοίγοντας δρόμο θαλάσσης / στὸν ἀδελφό του. Γύρω του συναγμένοι οἱ Τρίτωνες, / τοῦ πόντου αὐλητῆρες βαρύφωνοι / καὶ στὰ μακριά τους κοχύλια ἐφυσοῦσαν γαμήλιο ἄσμα.

Μόσχου,  Εὐρώπη, μτφ. Γ.Γιατρομανωλάκης

Πόσο σαγηνευτικὸς μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνας ἐπίμονος μῦθος, πανάρχαιος σὰν τοὺς σταλακτίτες τῶν σπηλαίων καὶ πολυδαίδαλος σὰν τὸν λαβύρινθο τῶν Μινωϊτῶν; Τόσο δὲ ἐπίμονος, ὥστε νὰ αὐξάνει μὲ γεωμετρικὴ πρόοδο τὴν ἐπιρροή του στὸν σύγχρονο κόσμο, κατὰ τρόπο εὐθέως ἀνάλογο πρὸς τὴν ἀμφιθυμία ποὺ προκαλεῖ; 

Τὸ μικρὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν Εὐρώπη τοῦ Ἕλληνα βουκολικοῦ ποιητῆ ἀπὸ τὶς Συρακοῦσες Μόσχου, ποὺ ἔζησε τὸν 2ο αἰ. π.Χ., ἴσως μᾶς χαρίσει τὸν μίτο γιὰ νὰ περιπλανηθοῦμε στὸν λαβύρινθο τοῦ μύθου μὲ ἄδεια ἐξόδου…

Στοὺς 166 ἀριστοτεχνικοὺς δακτυλικοὺς ἑξαμέτρους τοῦ ἐπυλλίου του, ὁ Συρακούσιος ποιητής, κι ἐνῶ εἶχαν προηγηθεῖ στὴν ποιητικὴ πραγμάτευση τοῦ θέματος ὁ Ἡσίοδος, ὁ Στησίχορος, ὁ Σιμωνίδης, ὁ Βακχυλίδης, ὁ Αἰσχύλος καὶ ὁ Ἀκουσίλαος(1), ἀναλαμβάνει νὰ ἀφηγηθεῖ ποιητικὰ μὲ συναρπαστικό, κατὰ κοινὴ ὁμολογία, τρόπο, τὴ μυθιστορία ( σκόπιμα χρησιμοποιῶ ἀναχρονιστικὰ τὸν ὅρο, διευρύνοντας καταχρηστικὰ τὴ σημαντική του) τῆς ἁρπαγῆς τῆς Εὐρώπης ἀπὸ τὸν Δία.

Τὸ ποίημα ἀρχίζει μὲ τὸ ὄνειρο τῆς Εὐρώπης, κόρης τοῦ βασιλιᾶ Φοίνικα ἤ, σύμφωνα μὲ ἄλλη ἐκδοχή, τοῦ πατέρα του Ἀγήνορα. Τὸ ὄνειρο ἐγείρει  τρομαγμένη τὴν κόρη ἀπὸ τὸν ὕπνο: δύο ἤπειροι μὲ μορφὴ γυναικῶν, ἡ Ἀσία καὶ  ἡ ἀπέναντί της, αὐτὴ ποὺ θὰ λάβει τὸ ὄνομα ἀπὸ τὴν πανώρια πριγκίπισσα, διεκδικοῦν ὡς ἔπαθλο τὴν ἡρωίδα. Ἐντὸς τοῦ ὕπνου ἀποκαλύπτονται τὰ μέλλοντα: εἶναι γραφτὸ ἀπὸ τὸν Δία ἡ δεύτερη γυναῖκα νὰ κερδίσει τὸ βραβεῖο…Μὲ μιὰ  ἐπίφαση συνειδητῆς ἄρνησης τῆς ἀσυνείδητης ἀποδοχῆς τοῦ πεπρωμένου της, ἡ κόρη πηγαίνει μὲ τὶς φίλες της νὰ μαζέψει ἄνθη κοντὰ στὴ θάλασσα. Ἡ ἔξοχη περιγραφὴ ἀπὸ τὸν Μόσχο τοῦ χρυσοῦ πανεριοῦ τῆς Εὐρώπης μὲ τὴν παράσταση τῆς Ἰοῦς, γνωστῆς γιὰ τὴν ἐρωτική της περιπέτεια μὲ τὸν Δία, προσημαίνει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἱστορίας. Στὴ θέα τῆς Εὐρώπης ὁ Δίας κυριεύεται ἀπὸ σφοδρὸ ἐρωτικὸ πάθος. Μεταμορφώνεται σὲ πάλλευκο εὐειδῆ ταῦρο, κερδίζει τὴν ἐμπιστοσύνη τῆς κόρης καὶ, ὡς γοργόφτερο θαλάσσιο κῆτος, τὴ μεταφέρει καθισμένη στὴ ράχη του μὲ τρόπο θαυμαστὸ στὴν Κρήτη, καθὼς θεϊκὰ καὶ φυσικὰ στοιχεῖα συνεργάζονται ἀγαστά, ὥστε οἱ ἐκκλήσεις τῆς κόρης γιὰ σωτηρία, ὅταν ἀντιλαμβάνεται τὴ συμπαιγνία, νὰ ἀποτελοῦν τὴ μόνη παραφωνία στὴ γενικὴ εὐφορία τοῦ σκηνικοῦ…

Τὸ ἐπύλλιο βρίθει ἀναφορῶν σὲ λογοτεχνικά, καθὼς καὶ σύγχρονα εἰκαστικὰ ἔργα, κι ἀποτελεῖ πραγματικὰ ἕνα ποιητικὸ κομψοτέχνημα τῆς ἑλληνικῆς.(2)

Ποιά, ὅμως, ἡ διαδρομὴ τοῦ μύθου τῆς ἁρπαγῆς τῆς Εὐρώπης πρὶν ἀπὸ τὸ ἑλληνιστικὸ ἐπύλλιο, ποιά ἡ ἀφετηρία του καὶ ποιά ἡ σχέση του μὲ τὴν Ἱστορία;

Ἡ ἀρχαιότερη εἰκαστικὴ μαρτυρία τοῦ μύθου εἶναι ἕνα χάλκινο κράνος τοῦ 7ου π.Χ. αἰ., ἀνάθημα στοὺς Δελφοὺς, κι ἕνα θραῦσμα ἀνάγλυφου πίθου. Στὸν ἑπόμενο αἰῶνα, καὶ ἐν γένει σὲ ὅλη τὴν ἀρχαϊκὴ περίοδο, ὁ μῦθος τῆς Εὐρώπης ἀρχίζει νὰ γίνεται δημοφιλής. Ἀπὸ τὴν ἀρχαϊκὴ περίοδο ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης φιλοξενεῖται σὲ δύο μετόπες.  Ἡ μία προέρχεται ἀπὸ τὸν θησαυρὸ τῶν Σικυωνίων στοὺς Δελφούς, ἄν καὶ δἐν σώζεται ὁλόκληρη, καὶ ἡ ἄλλη ἀπὸ τὸν ναὸ τῆς Ἥρας στὸν Σελινοῦντα, γύρω στὰ 560π.Χ( Ἐθνικὸ Μουσεῖο Παλέρμο).(3)

Οἱ γραπτὲς μαρτυρίες εἶναι ἀρκετὲς, ἄν, κι ὅπως εἶναι φυσικό, ποικίλες καὶ μερικῶς, ἕως πολὺ, ἀποκλίνουσες. Ἡ ἱστορία τῆς ἁρπαγῆς τῆς κόρης τοῦ βασιλιᾶ τῆς Φοινίκης Ἀγήνορα, χωρὶς νὰ μαρτυρεῖται τὸ ὄνομά της, ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν Ὅμηρο (Ξ 321-322 καὶ Ν445-455), ἐνῶ λεπτομερεῖς περιγραφὲς δίνει ὁ Σχολιαστὴς τῆς Ἰλιάδας(τ 292). Ἡ Εὐρώπη ὡς γεωγραφικὸς ὅρος ἐμφανίζεται στὸν Ὁμηρικὸ Ὕμνο Εἰς Ἀπόλλωνα ( 251). Ἐκτενῆ ἀναφορὰ στὸ μῦθο καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν Ἱστορία κάνει ὁ Ἡρόδοτος (Α, 2-5). Ἄλλες πηγὲς εἶναι ὁ Παλαίφατος ( 16), ὁ Θεόφραστος (Ἱστορία Φυτῶν, 9,5), ὁ Ἀπολλόδωρος ὀ Ἀθηναῖος (Β΄καὶ Γ΄Ἐπιτομὴ), ὁ Λουκιανὸς ὁ Σαμοσατεύς( Ἐνάλιοι Διάλογοι,15,4), ὁ Ἀπολλώνιος ό Ρόδιος( Ἀργοναυτικὰ Δ, 1638-1670), ὁ Διόδωρος ὁ Σικελιώτης ( Βίβλος 4, 60 καὶ 5, 80-81), ὁ Ἀρριανός ( Ἀλεξάνδρου Ανάβασις 2,29),ὁ χριστιανὸς Νόννος ό Πανοπολίτης καὶ ἄλλοι, Ἕλληνες καὶ Λατίνοι…(4)

Ἀλλὰ ἄς ἐπιστρέψουμε στὸν μῦθο μας: ὁ ταῦρος-Δίας, μὲ τὴν πανέμορφη Εὐρώπη  στὴ ράχη του, καταλήγει στῆς Κρήτης τ’ ἀκρογιάλια, στὸν τόπο ποὺ εἶχε γεννηθεῖ καὶ ἀνατραφεῖ, αὐτός, ὁ πατὴρ θνητῶν καὶ ἀθανάτων. «Στὴν Κρήτη οἱ Ὧρες εἶχαν ἑτοιμάσει τὸ νυφικὸ κρεβάτι μέσα στὸ Δικταῖον Ἄντρον. Ἄλλοι ὅμως ἔλεγαν πὼς ὁ Δίας ἑνώθηκε μὲ τὴν Εὐρώπη στὴ Γόρτυνα, κάτω ἀπὸ ἕνα πλατάνι, ποὺ ἀπὸ τότε δὲν ἔχασε ποτὲ τὴ φυλλωσιά του. Καὶ ἀκόμα ἔλεγαν πώς, κατὰ τὸν «ἱερὸ γάμο», ὁ μεγάλος θεὸς πρόσφερε στὴν ἀγαπημένη του τρία μοναδικὰ δῶρα: τὸν Τάλο, ἕνα χάλκινο γίγαντα ποὺ προστάτευε τὴν Κρήτη, ἕνα χρυσὸ σκύλο, ποὺ δὲν τοῦ ξέφευγε κανένα θήραμα, καὶ μιὰ φαρέτρα μὲ βέλη ποὺ ποτὲ δὲν ἀστοχοῦσαν. Καὶ ἡ Εὐρώπη ἔφερε στὸν κόσμο τρεῖς γιούς: τὸν Μίνωα, τὸν Ραδάμανθυ καὶ τὸν Σαρπηδόνα. Στὴν Κρήτη, ὅταν ὁ Δίας ἔφερε τὴν Εὐρώπη, βασιλιὰς ἦταν ὀ Ἀστέριος ἤ Ἀστερίων. Αὐτὸς ὁ βασιλιάς, ὅπως ἔλεγαν, κρατοῦσε ἀπὸ τὸν Δευκαλίωνα. Ὁ Δευκαλίων εἶχε γιὸ τὸν Ἕλληνα, ὁ Ἕλλην εἶχε γιὸ τὸν Δῶρο, ὀ Δῶρος γιὸ τὸν Τέκταμο. Ὁ Τέκταμος εἶχε ἔλθει στὴν Κρήτη, εἶχε πάρει γυναῖκα τὴν κόρη τοῦ Κρηθέα καὶ εἶχε κάνει γιὸ τὸν Ἀστέριο. Μὲ αὐτὸν πάντρεψε ὁ Δίας τὴν Εὐρώπη, ἀφοῦ χάρηκε τὴν ὀμορφιὰ καὶ τὴν ἀγάπη της. Ὀ Ἀστέριος δὲν εἶχε καὶ δὲν ἔκανε δικά του παιδιὰ μὲ τὴν Εὐρώπη. Ἔτσι υἱοθέτησε τὰ παιδιὰ τοῦ Δία, τὰ ἀγάπησε, τὰ ἀνάθρεψε σὰ δικά του καὶ ἄφησε σὲ αὐτὰ τὸ βασίλειό του. Τὴν Εὐρώπη, σὰν πέθανε, τὴν τίμησαν θεοὶ καὶ ἄνθρωποι. Ἔλεγαν μάλιστα πὼς ἀπὸ ἐκείνη, ὄχι ἀπὀ ἄλλη συνονόματή της, εἶχαν ὀνομάσει μιὰ ἀπὸ τὶς ἡπείρους τῆς γῆς. Καὶ τὴ λάτρευαν μὲ τὸ λατρευτικὸ Ἐλλωτὶς ἤ Ἐλλωτία καὶ στὴ γιορτή της, τὰ Ἐλλώτια, γιορτὴ χαρᾶς καὶ ἀνάστασης τῆς φύσης, πάνω στὸ ἄγαλμά της ἔπλεκαν στεφάνια γύρω ἀπὸ τοὺς μηρούς της».(5) 

Ὁ Ἡρόδοτος (6) ἐπιχειρεῖ νὰ δώσει στὸν μῦθο ἱστορικὴ ἐξήγηση, νὰ τὸν παρουσιάσει ὡς ἐπιγενόμενον μιᾶς πραγματικῆς ἱστορίας: τὰ ἱστορικὰ γεγονότα προηγοῦνται καὶ τὸ μυθικό τους κέλυφος, ὡς πολύτροπος σημαντικὴ ποὺ σχολιάζει, ἑρμηνεύει καὶ νοηματοδοτεῖ διαχρονικὰ καὶ καθολικὰ τὰ συμβάντα, ἕπεται.  Ἡ ἱστορία γι΄αὐτὸν ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν προγιαγιὰ τῆς Εὐρώπης, τὴν Ἰώ, ποὺ μὲ τὶς περιπλανήσεις της καταλήγει στὴν Αἴγυπτο. Ὁ πατέρας τῆς Ἱστορίας ἐντάσσει τὴν ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης στοὺς ἀρχαίους πολέμους ποὺ προκαλοῦνταν μὲ αἴτιο τὶς ἀπαγωγὲς γυναικῶν, ὡς ἕνα ἀκόμη ἐπεισόδιό τους. Σύμφωνα μὲ πληροφορίες ποὺ ἔλαβε ἀπὸ λόγιους Πέρσες, ἡ Ἰὼ ἔπεσε θῦμα ἀπαγωγῆς ἐμπόρων ποὺ ξεκινοῦσαν ἀπὸ τὴν Ἐρυθρὰ θάλασσα καὶ μετέφεραν ἐμπορεύματα σὲ διάφορα λιμάνια τῆς Μεσογείου, αἰγυπτιακά, ἀσσυριακά, ἀλλὰ καὶ ἑλληνικά. Ἔτσι ἀπηγμένη, ἔφτασε ἀπὸ τὸ  Ἄργος στὴν Αἴγυπτο. Καὶ αὐτὸ ἦταν ἡ αἰτία νὰ πυροδοτηθεῖ ὁ κύκλος τῶν ἀντεκδικήσεων,ἕνα εἶδος κρητικῆς βεντέτας… Οἱ Ἕλληνες ποὺ πάτησαν τὸ πόδι τους στὴν Τύρο τῆς Φοινίκης καὶ ἅρπαξαν τὴν πανώρια πριγκίπισσα Εὐρώπη ἦταν Κρῆτες καὶ ὁ ταῦρος-Δίας, ποὺ ἔκανε ἐτσιθελικὰ γυναῖκα του τὴν ὄμορφη παρθένα, δὲν ἦταν ἄλλος ἀπὸ τὸν Ἀστέριο, τὸν γιὸ τοῦ Τέκταμου καὶ ἐγγονὸ τοῦ Δώρου τοῦ Ἕλληνα. Εἰδικὰ γιὰ τὸν Δία ὑπῆρχε ἀρκετὰ διαδεδομένη ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ πίστη ὅτι ἦταν ἄνθρωπος ποὺ ἔζησε στὴν Κρήτη, ἐπὶ ἐποχῆς τοῦ βασιλιᾶ Ἀστέριου- γι΄αὐτὸ καὶ ἡ γέννησή  του στὸ Δικταῖον Ἄντρον- ἤ ἦταν ὁ ἴδιος ὁ Ἀστέριος. Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ὅλα αὐτὰ τὰ προσδιορίζει ὁ Ἡρόδοτος  καὶ χρονικά: ὁ βασιλιὰς Ἀστέριος εἶναι ὁ βασιλιὰς τῶν Δωριέων τῆς Κρήτης καὶ ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης, ἀνήκουσα στὸν φαῦλο κύκλο τῶν ἐρίδων μεταξὺ βαρβάρων καὶ Ἑλλήνων λίγο πρὶν τὰ Τρωϊκά, μπορεῖ νὰ δώσει στὸν ἐπιγενόμενο μῦθο μιὰ χρονικὴ ἀφετηρία, ἴσως αὐτὴ τῆς ἐποχῆς  τοῦ Τρωϊκοῦ πολέμου, ποὺ σημαίνει καὶ τὴ σταδιακὴ μετάβαση ἀπὸ τὸν μινωϊκὸ καὶ μηκυναϊκὸ πολιτισμό-σημειωτέον ὅτι οἱ δύο αὐτοὶ πολιτισμοί, μὲ διαφορὰ γύρω στὰ 1300 χρόνια στὴν αὐγή τους, συναντῶνται χρονολογικὰ κατὰ τὴ δύση τους- στοὺς «σκοτεινοὺς αἰῶνες»τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς, μὲ ἔντονο τὸ χαρακτηριστικὸ τῆς μετακίνησης δωρικῶν καὶ ἄλλων φύλων. Αὐτὴ ἡ προσέγγιση τοῦ μύθου καὶ ὁ χρονικὸς προσδιορισμὸς τῆς πιθανῆς ἀφετηρίας του μοιάζει νὰ συμφωνεῖ καὶ μὲ τὴν πιθανολόγηση τῆς ἀπαρχῆς τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου καὶ τῆς προέλευσής του ἀπὸ τὸ  συμφωνογραφικὸ φοινικικό. Ὁ συμβολισμὸς εἶναι καταφανής: ἡ πριγκίπισσα τῆς Φοινίκης ἁρπάζεται ἀπὸ τὸν Ἕλληνα θεὸ καὶ ἔτσι ξημερώνει ἡ γραπτὴ ἱστορία τοῦ διαλάμποντος ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν βαπτίζει ἀπλῶς μιὰν ὁλόκληρη ἤπειρο, ἀλλά ἐμβαπτίζει τὴν πολιτισμικὴ ἀπαρχή αὐτῆς τῆς ἠπείρου μέσα στὴν ἀχειροποίητη κολυμβήθρα της.

Τὸ σίγουρο εἶναι ὅτι ὁ μῦθος τοῦ Δία καὶ τῆς Εὐρώπης ἀνάγει σὲ μέγα βάθος  χρόνου τὴ σχέση τῆς Εὐρώπης καὶ τῶν λαῶν της μὲ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, ἀναδεικνύοντας ἐντέχνως καλὰ κρυμμένες πληροφορίες γιὰ τὶς σχέσεις τῆς Κρήτης μὲ τὴν Ἀνατολή, ἐξηγώντας ἐν τῷ ἅμα γιατὶ στὸ νησὶ αὐτὸ γεννιέται, ὡς ὁ Δίας στὸ Δικταῖον Ἄντρον, καὶ ἀνδρώνεται, ὡς ὁ Δίας τῆς ἐρωτικῆς συνεύρεσης καὶ τοῦ ἱεροῦ γάμου ποὺ ἑνώνει τοὺς κόσμους τῆς Ἀνατολῆς μὲ τους κόσμους τῆς Δύσης, ὁ πρῶτος πολιτισμὸς τῆς Εὐρώπης.

Ἐξάλλου, στὸν μῦθο φαίνεται ἡ Κρήτη νὰ πρωτοστατεῖ  στὴ μεταφορὰ τῶν πολιτισμικῶν καρπῶν σύνολης τῆς  ἀσιατικῆς Ἀνατολῆς σὲ ὁλόκληρο τὸ Αἰγαῖο. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ἡ Φοινίκη ἀνῆκε στὴ σφαῖρα ἐπιρροῆς τῶν Φαραὼ τῆς Αἰγύπτου. Σκόπιμο εἶναι νὰ σημειώσουμε πὼς «οἱ Ἕλληνες χρησιμοποιοῦσαν τὴ λέξη Εὐρώπη ὡς ὀνομασία γιὰ τὴν ἐπικράτειά τους δυτικὰ τοῦ Αἰγαίου, προκειμένου νὰ τὴ διακρίνουν ἀπὸ τὶς παλαιότερες κτήσεις τους στὴ Μ.Ἀσία. Ἡ περιπέτειά τους», κατὰ τὰ πρώιμα ἱστορικὰ χρόνια τοῦ α΄καὶ β΄ἀποικισμοῦ, «ὁδήγησε στὴ θεμελίωση ἑνὸς νέου πολιτισμοῦ, ποὺ θὰ ἔφερε τελικὰ τὸ ὄνομά της  καὶ θὰ ἐξαπλωνόταν σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρωπαϊκὴ Χερσόνησο.»(7)

Στὴν ἀρχὴ τῆς ὁμιλίας μου χαρακτήρισα τὸν μύθο, ἀναχρονιστικὰ, καταχρηστικὰ καὶ αὐθαίρετα, μυθιστορία. Μιὰ πρώτη ἐπαρκὴς ἐξήγηση θὰ ἦταν τὸ προηγούμενο ἐγχείρημά μου, μὲ ἔρεισμα  δηλαδὴ τὸν Ἡρόδοτο νὰ καταδείξω τὸν μύθο, μὲ τὴν παράδοξη αὐτὴ ἐρωτικὴ ἱστορία του, ὡς μία πολύσημη ἀπόπειρα νὰ καταγραφοῦν καὶ νὰ ἑρμηνευθοῦν μὲ  ἀλληγορικὸ τρόπο ἱστορικὰ συμβάντα. Ἀλλὰ αὐτὸς εἶναι ὁ ἕνας πόλος. Κατὰ τὴν ἔρευνά μου, καὶ καθὼς ἡ μία ἔκπληξη διαδεχόταν τὴν ἄλλη γιὰ τὸ τί μπορεῖ νὰ σημαίνει, νὰ συμβολίζει, νὰ περιλαμβάνει, νὰ συμπεριλαμβάνει καὶ ἐν τέλει νὰ κυοφορεῖ ἕνας μῦθος, ὡς διαρκὴς μεταγραφέας τῆς Ἱστορίας, παρελθούσης, προϊούσης καὶ ἐπερχομένης, διαπίστωσα ὅτι, εἰδικὰ αὐτός, ὁ πανάρχαιος, σαγηνευτικὸς καὶ ἐπίμονος, βρίσκεται σὲ μία διηνεκῆ ὤσμωση μὲ τὴν Ἱστορία κατὰ τὸν τρόπο τοῦ συνεχοῦς ἀμοιβαίου διαλόγου καὶ τῆς ἀλληλοδιείσδυσης. Θὰ τὸ πῶ ὅσο πιὸ ἁπλὰ γίνεται: στὴν περίπτωσή του ἔχω τὴν αἴσθηση ὅτι ἄλλοτε  ἕπεται τῶν ἱστορικῶν συμβάντων ὡς καταγραφέας, ἑρμηνευτὴς καὶ μεταγραφέας τους,  ἄλλοτε προηγεῖται ὡς προπομπός, ποιητής, ἐμπνευστὴς καὶ σκηνοθέτης τους καὶ ἄλλοτε κινεῖται παράλληλα μὲ αὐτά,  ἀνεξάρτητος ἀλλὰ καὶ σὲ συνεχῆ διάλογο μαζί τους. Τροφοδοτεῖ καὶ τροφοδοτεῖται ἀπὸ τὴν Ἱστορία, ἐμπλουτίζοντας διαρκῶς τὰ σημαινόμενά του, γεγονὸς ποὺ τοῦ ἐξασφαλίζει νεότητα, καθὼς τὸν στρέφει διαρκῶς πρὸς τὸ μέλλον, ἀλλὰ καὶ βαθύ, καταγωγικὸ γῆρας, ἀφοῦ στὶς κοσμογονικές του ἀπαρχὲς καὶ διαστάσεις μπορεῖ νὰ βαθαίνει πολὺ πίσω στὸν χρόνο, ὥστε νὰ εἶναι ἐπισφαλὴς ὁποιοσδήποτε χρονικὸς προσδιορισμὸς τῆς γένεσής του.

Ἔτσι, τὸ ὄνομα Εὐρώπη ποὺ γιὰ τοὺς περισσότερους μελετητὲς καὶ γλωσσολόγους  εἶναι ἑλληνικό ( εὐρὺς καὶ ὤψ-ὠπὸς=τὸ πρόσωπο, ἡ ὄψη, ὁ ὀφθαλμός, ἀλλὰ καὶ ὄψ -ὀπὸς=τὸ μάτι, ἡ ὄψη), «παραπέμπει στὴ Σελήνη, τὴν πλατυμέτωπη, ὅπως καὶ  τὸ ὄνομα τῆς μητέρας της , τῆς Τηλέφασσας,ποὺ φέγγει ἀπὸ μακριά,  τῆς νύφης  της Πασιφάης, ποὺ φέγγει σὲ ὅλους, τῆς ἐγγονῆς της Φαίδρας, καὶ τῆς δισεγγονῆς της Ἀερόπης. Ἀκόμα καὶ τὸ λατρευτικὸ ὄνομα τῆς Εὐρώπης , Ἐλλωτὶς ἤ Ἐλλωτία, μόλο ποὺ τὸ ἐξηγοῦν ἀπὸ τὰ φοινικικὰ «Παρθένος», ἴσως δὲν εἶναι ἄσχετο μὲ τὸ σέλας καὶ τὴ σελήνη. Καὶ ἡ μεταφορὰ τῆς Εύρώπης πάνω στὴ ράχη τοῦ ταύρου, ἀπὸ τὴν Τύρο ἤ τὴ Σιδώνα, ὑποδηλώνει τὸν δρόμο ποὺ ἀκολούθησε ἡ διάδοση τῆς λατρείας τῆς  φοινικικῆς Ἀστάρτης, θεότητας που ἀναφέρεται στὴ Σελήνη, καὶ ποὺ ἐξελίχτηκε στὴν ἑλληνικὴ Ἄρτεμη. Ἡ σεληνιακὴ φυσιογνωμία τῆς Εὐρώπης περιγράφεται καὶ στὰ παρακάτω ἀφηγηματικὰ στοιχεῖα τοῦ μύθου: ἡ ἡρωίδα παντρεύεται τὸν Ἀστέριο ἤ Ἀστερίωνα, ποὺ θὰ πεῖ τὸν κύριο τοῦ οὐρανοῦ, τὸν οὐράνιο χῶρο. Δέχεται γαμήλιο δῶρο τὸν Τάλο, ποὺ εἶναι θεὸς ἡλιακός. Ὅπως καὶ ἡ Ἀρτεμις, συνοδεύεται ἀπὸ σκύλο καὶ ἔχει φαρέτρα μὲ βέλη ποὺ ποτὲ δὲν ἀστοχοῦν… Ὁ Ἀστερίων δὲν εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὸν Δία, πλᾶσμα, ὅπως καὶ ὁ ταῦρος, γεννημένο ἀπὸ τὴ λατρεία τοῦ Ἀστέριου Δία. Ἐξάλλου, ἡ Εὐρώπη καὶ ὅλες οἱ προγονικές της θεότητες, μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα, ἀνάγονται σὲ μιὰ ἀρχικὴ νύμφη, κόρη τοῦ Ὠκεανοῦ. Στὴ «Θεογονία»τοῦ Ἡσιόδου ὄχι μόνο ἡ Εὐρώπη, ἀλλὰ καὶ ἡ Ἀσία εἶναι Ὠκεανίδα. Ἀπὸ τὸν ἀρχέγονο Ὠκεανὸ ἀναδύονται οἱ στεριές. Ὁ ταῦρος ποὺ κουβαλᾶ στὴ ράχη του τὴν κοπέλα, γνωστὸς ἀπὸ κάθε μῦθο σχετικὸ μὲ τὸν θεὸ τοῦ νεροῦ -καὶ σἐ κεντρικὸ ρόλο σὲ ὅλους τοὺς μεγάλους μύθους τῆς Κρήτης- δὲν εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὸν ὠκεανὸ ποὺ σηκώνει στὶς πλάτες του τὴ στεριά.»(8)  Ἔτσι ἡ Εὐρώπη, πλάι στὰ γνωρίσματα τῆς θεᾶς τῆς Σελήνης , ἔχει καὶ γνωρίσματα τῆς θεᾶς τῆς γῆς, εἶναι καὶ ἡ θεὰ τῆς γονιμότητας καὶ στὸ Δικταῖον Ἄντρον ὑπάρχει εἴσοδος γιὰ τὸν Κάτω Κόσμο. Ὁ Δίας πέρα ἀπὸ θεὸς τοῦ οὐρανοῦ ( ἡ ἰνδοευρωπαϊκὴ ρίζα τῆς λέξης Δίας dyeu καὶ div μᾶς παραπέμπει στὸν οὐρανὸ καὶ τὴ φωτεινότητα τῆς ἡμέρας) καὶ τοῦ νεροῦ, λειτουργεῖ καὶ σὰν Χθόνιος Ζεύς, καὶ ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης, ποὺ πολλοὶ τὴν θεωροῦν προελληνικὴ θεότητα  τῆς γῆς καὶ τῆς γονιμότητας, ποὺ λατρευόταν στὴν Κρήτη καὶ δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ τὴ Φοινίκη, ἐμφανίζεται ὡς ἡ ἁρπαγὴ τῆς Περσεφόνης, ἐκφρασμένης στὴ θεολογία τῆς κρητικῆς θρησκείας. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐκδοχὴ ἐξηγεῖται καὶ τὸ μυθικὸ στοιχεῖο ὅτι οἱ γιοί τοῦ Δία καὶ τῆς Εὐρώπης, Μίνως καὶ Ραδάμανθυς, βασιλεύουν καὶ στὸν Κάτω Κόσμο, ὅπου δικάζουν τοὺς νεκρούς.(9) Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης, σὲ μιὰ τέτοια ἐκδοχή, θὰ μποροῦσε νὰ συμβολίζει καὶ τὴ διαδρομὴ ποὺ κάνει ἡ ψυχὴ στὸν κόσμο τῶν νεκρῶν. Ἔτσι, ὁ ἱερὸς γάμος τοῦ Οὐρανοῦ μὲ τὴ γῆ, τῆς θάλασσας μὲ τὴ στεριὰ καὶ τῆς ζωῆς μὲ τὸν Ἅδη, ποὺ εἶναι καὶ τὸ τελευταῖο στάδιο τῆς μετάβασης ἀπὸ τὴν παρθενία καὶ τὴ νεότητα στὴν ἐνηλικίωση καὶ τὴν ἔγγαμη ζωή, δίνουν μέγα ὀντολογικὸ καὶ ἐσχατολογικὸ βάθος στὸν μῦθο τῆς ἁρπαγῆς, ἔστω κι ἄν αὐτὸ λειτουργεῖ σὲ ἕνα ἀσυνείδητο ἐπίπεδο.

Μέσα ἀπὸ μιὰ τέτοια ὀπτική, ἡ ἱστορικὴ ἐξήγηση τοῦ Ἡροδότου φαίνεται νὰ ἀντιστοιχεῖ πρὸς μιὰ ἀξιοποίηση ἑνὸς προϋπάρχοντος κοσμογονικοῦ μύθου ἀπὸ τοὺς Δωριεῖς τῆς Κρήτης. Ἄν ὁ μῦθος  τῆς ἁρπαγῆς προηγεῖται τῶν ἱστορικῶν συμβάντων ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν τρωϊκῶν καὶ μετά, τότε οἱ ρίζες του ὁλοένα καὶ βαθαίνουν στὴν ἀχλὺ τῆς Μινωϊκῆς προιστορίας… Ἄν, ἐπιπλέον,λάβουμε ὑπόψη σύγχρονες θεωρίες ποὺ συνδέουν τὸ φοινικικὸ ἀλφάβητο μὲ τὰ μινωϊκὰ ἱερογλυφικὰ καὶ τὴ γραμμικὴ Α, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει πὼς δὲν τοῦ ἀναγνωρίζουν ὁπωσδήποτε τὴν πρωτοκαθεδρία τῆς παλαιότητας, καταλαβαίνετε πῶς ὁ μῦθος τῆς ἁρπαγῆς σήμερα μπορεῖ νὰ συμβάλει δραστικὰ σὲ μιὰ ἄλλη ἀνάγνωση τῆς Ἱστορίας. 

Ποιά, ὅμως, εἶναι ἡ πορεία τοῦ μύθου, μετὰ τὸ ἐπύλλιο τοῦ Μόσχου καὶ πῶς  αὐτὸς ἀναγιγνώσκεται στὶς μέρες μας;

Στὸν ἑλληνορωμαικὸ κόσμο ὁ Δίας-ταῦρος ποὺ μεταφέρει στὴ ράχη του τὴν Εὐρώπη ἀποτελεῖ συχνὸ θέμα στὴν κεραμική, τὶς τοιχογραφίες καὶ τὰ ψηφιδωτά. Στὴ διάδοση τοῦ μύθου συνέβαλε ἐπίσης ἡ ἐξαγωγὴ ἑλληνικῶν ἀγγείων. Στὴν πόλη μας, στὴ συμβολὴ τῶν ὁδῶν Διοσκούρων καὶ Παλαιολόγου, στὴν «Οἰκία τῆς Εὐρώπης», τὰ σημαντικὰ ψηφιδωτὰ δάπεδα «Ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης» καὶ «ὁ Ὀρφέας ὡς γητευτὴς ζώων» ἀποτελοῦν τμήματα ἐπιδαπέδιου διακόσμου ἀπὸ πλούσιες ρωμαϊκὲς οἰκίες. Χρονολογοῦνται στὰ τέλη τοῦ 3ου-ἀρχὲς 4ου μ.Χ.αἰ. , ἀνήκουν δηλαδὴ στοὺς ρωμαϊκοὺς αὐτοκρατορικοὺς χρόνους. Ἀπὸ τὴ μεγάλη καλλιτεχνικὴ διάδοση τοῦ μύθου στοὺς ρωμαϊκοὺς χρόνους μέχρι τὴ φιλοτέχνηση τοῦ νομίσματος τῶν δύο εὐρὼ ἀπὸ τὸν Ἕλληνα γλύπτη Γ. Σταματόπουλο, ποὺ ἀπεικονίζει τὴν ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης, ὅπως τὸν ἐνέπνευσε τὸ ψηφιδωτὸ τῆς Σπάρτης, καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦ Νίκου καὶ Παντελῆ Σωτηριάδη στὴν εἴσοδο τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ κοινοβουλίου στὸ Στρασβοῦργο ἤ τοῦ Γάλλου γλύπτη Leon de Pass, στὶς Βρυξέλλες, στὴν ἕδρα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Συμβουλίου, αὐτὸς ὁ  μῦθος ἔχει ἐμπνεύσει καὶ συνεχίζει νὰ ἐμπνέει ἀμέτρητους καλλιτέχνες σὲ ὅλον τὸν ἑλληνοδυτικὸ καὶ μεσογειακὸ χῶρο, ὲνῶ ἀπασχολεῖ μὲ ἀμείωτο ἐνδιαφέρον ἐρευνητὲς τῆς ἀνθρωπολογίας καὶ τῆς σημειολογίας. Ἡ ἰδιαίτερη σημασία του ἔγκειται στὴ διπλὴ ἀναφορά του καὶ τὸν συνακόλουθο αὐτῆς συμβολισμό. Ἀπὸ τὴ μιὰ καταδεικνύει τὶς μυθολογικὲς ρίζες τῆς Εὐρώπης σὲ σχέση μὲ τὸν ἐλληνικὸ πολιτισμό, ἀπὸ τὴν ἄλλη προβάλλει, ἐπαμφοτερίζων, τὴ δημιουργικὴ περιπέτεια τῆς ἑνοποίησης τῆς Εὐρώπης. Ἔτσι, οἱ σύγχρονες ἀναγνώσεις τοῦ μύθου ἀπηχοῦν πολλαπλῶς ἑρμηνεύσιμους πολιτικοὺς καὶ ἰδεολογικοὺς συμβολισμούς. 

Ἡ ἀμφιθυμία ποὺ προκαλοῦν οἱ ἀναγνώσεις αὐτὲς στὸν σύγχρονο κόσμο ἀποκαλύπτουν συχνὰ τὴν ἀμηχανία τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης νὰ προσδιορίσει τὴν ταυτότητά της ὡς τέτοιας, μέσα στὴ λαίλαπα μιᾶς διαρκοῦς μεταβολῆς καταστάσεων, συνθηκῶν καὶ ἀξιῶν καὶ στὴν συνακόλουθη ἀπροσδιοριστία στόχων. Ὁπότε ὁ ἐμβληματικὸς αὐτὸς μῦθος ἐπιδέχεται πλῆθος ἑρμηνειῶν καὶ συμβολιστικῶν ἀπηχήσεων.

Μετὰ τὴ φρίκη τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, συχνὰ, ὁ  Δίας-ταῦρος ἑρμηνεύθηκε ὡς ὁ βιαστὴς ναζισμός,  ἑρμηνεία ποὺ ἀναπαράγεται καὶ σήμερα, μόνο ποὺ τὴ θέση τοῦ ναζισμοῦ παίρνει ἡ εὐρωπαικὴ ἐλίτ, ἤ οἱ Ἠνωμένες Πολιτεῖες ποὺ ἀποπλανοῦν τὴν Εὐρώπη καὶ τὴν προσδένουν στὸ ἅρμα τους… Εἶναι προφανὲς ὅτι παρόμοιοι συνειρμικοὶ συσχετισμοὶ μποροῦν νὰ μᾶς ὁδηγήσουν καὶ σὲ ἄλλους ἀδίστακτους  ταύρους-βιαστές, μὲ βάση τὶς τελευταῖες ἐξελίξεις στὸν πλανήτη καὶ τὴν ἰδεολογικὴ καὶ πολιτικὴ σκοπιὰ ποὺ κανεὶς ἐξετάζει τὰ γεγονότα. Στὴν ἴδια γραμμὴ κινεῖται καὶ ἡ ἄποψη ἐκείνη ποὺ στηρίζεται σὲ ἕνα καταφανές, γιὰ πολλούς, δεδομένο: ὁ Δίας-ταῦρος εἶναι ὁ κακός, ὁ πολύ κακός τῆς ἱστορίας μας-εἶναι, ἄλλωστε, μέσα στὴ δυτικὴ κουλτούρα μας οἱ ἱστορίες μας νὰ ζοῦν ἀπὸ τοὺς κακούς-καὶ ἡ φοινικικὴ πριγκίπισσα εἶναι τὸ θεσπέσιο, θεῖο καὶ ἀθῶο πλάσμα ποὺ δέχτηκε σεξουαλικὴ ἐπίθεση ἀπο τὸν ἄπληστο Ἕλληνα Θεό. Πῶς, λοιπόν, εἶναι δυνατόν, διατείνονται πολλοὶ Εὐρωπαῖοι, νὰ συνεχίζουμε νὰ προβάλλουμε μιὰ ἱστορία βιασμοῦ γιὰ νὰ συμβολίζουμε τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση, ποὺ θέλει καὶ ἐπιδιώκει νὰ εἶναι ἤ, τέλος πάντων, νὰ γίνει ἕνα μοναδικὸ ἐπίτευγμα εἰρήνης, ἐλευθερίας, δικαιοσύνης καὶ εὐημερίας; Καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ συνεχίσουμε νὰ χρησιμοποιοῦμε ἕναν μῦθο σὰν κι αὐτὸν ποὺ περιορίζει τὴν εὐρωπαϊκὴ κληρονομιὰ στὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό; Χρειαζόμαστε ἕναν πολυπολιτισμικὸ μῦθο, καθὼς ἡ Εὐρώπη εἶναι μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ ποικιλόμορφες περιοχὲς τοῦ κόσμου.(10) Ἐπιτρέψατέ μου, ἐδῶ, ἕνα μικρὸ σχόλιο: τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι μόνο τὸ τί λέει ὁ μῦθος, ἀλλά, βεβαίως, καὶ ὅτι ὁ μῦθος εἶναι ἑλληνικός… 

Δὲν θὰ συνεχίσω τὰ τῆς ἀποδόμησης τοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος τοῦ ἑνιαίου εὐρωπαϊκοῦ ἑλληνοδυτικοῦ κόσμου μὲ ἐργαλεῖο τὸν μῦθο.  Στὸ κάτω κάτω ἡ δυνατότητα νὰ ἐκπροσωπεῖ, συνεχῶς ἀνανεούμενος, τὴν ἱστορία ἤ τὶς ἀπόψεις γιὰ τὴν ἱστορία δηλώνει τὴν πολύσημη δυναμική του καὶ τὴν ἀστείρευτη ἀλκή του. Ἄς μὴ μᾶς διαφεύγει, ὅμως, ὅτι ὁ τρόπος ποὺ συχνὰ βλέπουμε καὶ ἀναγιγνώσκουμε τὰ πράγματα ἀποτελεῖ προβολὴ τοῦ τρόπου ποὺ ἀνεπίγνωστα ἀναγιγνώσκουμε τὸν ἑαυτό μας. Μέσα ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ διαβάζει τὸν μῦθο της ἡ Εὐρώπη ἀναμετριέται μὲ τὸν ἴδιο της τὸν ἑαυτό.  Καὶ ἡ Εὐρώπη, εὐτυχῶς, συνεχίζει μὲ τὰ μάτια πολλῶν Εὐρωπαίων νὰ διαβάζει τὸν μῦθο καὶ ἀλλιῶς, μὲσα ἀπὸ τὴ δημιουργικὴ καταγωγική του δύναμη, ἔχοντας τὴν πίστη ὅτι οἱ συλλογικὲς ταυτότητες ἔρχονται ἀπὸ τὸ μέλλον, ὡς προϊόντα  ἀγαπητικοῦ διαλόγου μὲ τὸ παρελθόν. Οἱ ἀληθινὲς ταυτότητες βρίσκονται πάντοτε ἐν ἐξελίξει καὶ ἐν διαλόγῳ. Ἡ κοσμογονικὴ σημαντικὴ τοῦ μύθου, ὅπως ἀκροθιγῶς τὴν παρουσιάσαμε, ἀλλὰ καὶ οἱ ἱστορικές του ἀπηχήσεις μέσα στὴ λεκάνη τῆς Μεσογείου, ὅπου ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἑλληνοδυτικοῦ κόσμου στηρίχτηκε σὲ ἕναν πολιτισμὸ ποὺ ἀπὸ τὴν αὐγή του ἤξερε νὰ  ζευγνύει ἀνατολὴ μὲ δύση καὶ, κουβαλώντας στὴ ράχη του τὸ διαφορετικό,  νὰ ἑνώνεται γαμήλια μαζί του, μᾶς διδάσκουν αὐθεντικὴ φιλότητα σὲ πεῖσμα ὁποιασδήποτε ἰσοπεδωτικῆς συμμόρφωσης καὶ ἀλλοτριωτικῆς ὁμογενοποίησης, οἱ ὁποῖες, μάλιστα,τεκταίνονται στὸ ὄνομα τῆς ἀνοχῆς στὸ διαφορετικό…

Κλείνω μὲ μιὰ ἁπλὴ ἀναφορὰ σὲ αὐτὸ ποὺ, κατὰ τὴν ἔρευνά μου, μὲ συγκίνησε πιὸ πολύ: ἀναδιφώντας στὰ τῆς ἐτυμολογίας τοῦ ὀνόματος «Εὐρώπη» καὶ στὶς δυνατὲς νεοελληνικὲς ἀποδόσεις τους ( Εὐρώπη =  ἡ πλατυμέτωπη ἀλλὰ καὶ ἡ ἀνοιχτομάτα) (11), κάτι μὲ παρακινοῦσε νὰ ἀναζητήσω καὶ τὶς προσωνυμίες τοῦ Δία, τουλάχιστον τὶς πιὸ διαδεδομένες. Μία δημοφιλὴς κατηγορία εἶναι αὐτὴ τῆς ὁποίας τὸ περιεχόμενο περιλαμβάνει  ὁμόρριζα-παράγωγα τοῦ ὁρῶ. Κάνοντας μιὰ μικρὴ παρέκβαση, ἐπισημειώνω ὅτι ἡ ἑλληνικὴ γνωσιολογία συνδέεται ἐξόχως καὶ ἰδιαζόντως μὲ τὴν ὅραση, κατὰ τρόπο μονάκριβο μέσα σὲ ὅλους τοὺς ἄλλους ἀρχαίους πολιτισμούς. Κι αὐτὴ ἡ γνωσιολογία ἐκβάλλει καὶ σὲ μιὰ συγκεκριμένη ὀντολογία, μοναδικὴ κι αὐτή (μοναδική, γιὰ τὰ ἐρωτήματα ποὺ θέτει στὸν προχριστιανικὸ κόσμο καὶ τὶς ἀπαντήσεις ποὺ ἀπὸ τὸ μέλλον προσδοκᾶ). Ἐπανερχόμενη, ἀπαριθμῶ τὰ ἐπίθετα τοῦ Δία: Ἐπόπτης, Παντόπτης, Ἐπόψιος, Πανόπτης… καί Εὐρύωψ!

 Ὁ Εὐρύωψ Δίας, λοιπόν, ἀπάγει τὴν πριγκίπισσα Εὐρώπη καί, ἐνδεχομένως, ἡ ἁρπαγὴ νὰ καταλήγει σὲ συναρπαγὴ στὸ Δικταῖον Ἄντρον. Οἱ ὑπόλοιποι-ὀντολογικοί, ἀνθρωπολογικοὶ καὶ σημειολογικοί-  συνειρμοὶ δικοί σας… Τελικά, αὐτὸς ὁ μῦθος εἶναι συναρπαστικός, σαγηνευτικὸς καὶ ἐπίμονος!

Ἡ ὁμιλία ἐκφωνήθηκε στὴν Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης, τὴν 14η Δεκεμβρίου 2022, στὸ πλαίσιο ἐκδήλωσης γιὰ τὴν παρουσίαση τοῦ λευκώματος τοῦ Ἰνστιτούτου Σπάρτης μὲ θέμα: «Τὸ ταξίδι τῆς Εὐρώπης στὸν κόσμο».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.  https: //ir.lib. uth.gr , Μ. Ἀποστολακοπούλου, Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης στὴν εἰκονογραφία ἀπὸ τὸ 700 ἕως τὸ 323 π.Χ., σσ. 5-6
2. www.greek-language.gr, Ψηφίδες γιὰ τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, Ἀνθολογία τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας, ΜΟΣΧΟΣ 165. –Εὐρώπη 63-124
3. Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης στὴν εἰκονογραφία ἀπὸ τὸ 700 ἕως τὸ 323 π.Χ., σσ. 14-16
4.  α. argolikivivliothiki.gr, Ὁ μῦθος τῆς ἀρπαγῆς τῆς Εὐρώπης ,   β. www. hartismag. gr ,Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Εὐρώπη: πριγκίπισσα καὶ ἤπειρος, γ.  M.Ἀποστολακοπούλου, Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης…  
5. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, ΟΙ ΗΡΩΕΣ, τμ.3, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, σ.260
6. Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι, Α, 2-5
7. Ἀργολικὴ Βιβλιοθήκη, Ὁ μῦθος τῆς ἁρπαγῆς τῆς Εύρώπης
8. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τμ.3, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, σ.261
9. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τμ.3, σ.261
10.  Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Εὐρώπη: πριγκίπισσα καὶ ἤπειρος, ΧΑΡΤΗΣ 31(ΙΟΥΛΙΟΣ 2021)
11. Μ.Ἀποστολακοπούλου, Ἡ ἁρπαγὴ τῆς Εὐρώπης στὴν εἰκονογραφία ἀπὸ τὸ 700 ἕως τὸ 323 π.Χ., σ. 8: «πολλοὶ θεωροῦν ὅτι τὸ ὄνομα Εὐρώπη ἔχει σημιτικὴ προέλευση, καθὼς ἀναγνωρίζουν σὲ αὐτὸ τὴ λέξη ereb, ἡ ὁποία σημαίνει ἑσπέρα, νύχτα. Τὸ ἴδιο ὅμως σημαίνει καὶ ἡ ἑλληνικὴ λέξη ἔρεβος.»