Η περίφημη Τιτανομαχία Θεών και Γιγάντων στη Μεγαλόπολη και η μυθική λίμνη της Αρχαίας Πελλάνας με τα θαλάσσια κήτη

«Τι συνδέει τη Μεγαλόπολη με την Πελλάνα; Οι τερατώδεις Κύκλωπες της Ελληνικής Μυθολογίας αποτελούν μύθο ή πραγματικότητα;»

Γράφει ο Νίκος Μπακής

Η Ελληνική Μυθολογία όπως και η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία εξακολουθούν να προσελκύουν το ενδιαφέρον του παγκόσμιου αναγνωστικού κοινού. Το φαινόμενο ερμηνεύεται εύκολα, αφού η επίδρασή τους στην παγκόσμια, κυρίως στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο και μουσική, ήταν στο παρελθόν και εξακολουθεί να είναι στο παρόν απέραντη.

Η Ωραία Ελένη, για παράδειγμα, το υπόδειγμα της απόλυτης ομορφιάς υπήρξε αντικείμενο του πόθου όχι μόνο στον Όμηρο, αλλά και στον ζοφερό «Faust» του Γκαίτε και σε πολλούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες.

Ακόμη και πολλοί ποιητές και συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και της φανταστικής λογοτεχνίας όπως οι Shakespeare, Jules Verne, J. R. R. Tolkien, Isaac Asimov, Arthur C. Clark, είναι μερικά από τα ονόματα που εμπνεύστηκαν βαθιά από την Ελληνική Μυθολογία και κατάφεραν να γίνουν μάρτυρές της, με τις άμεσες αναφορές που χρησιμοποίησαν στα έργα τους.

Ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος. Υπήρξαν αρκετές ταινίες που παρέπεμπαν σε μυθικούς χαρακτήρες, όπως ο «Ηρακλής», οι «Αργοναύτες», η «Τροία», ο «Harry Potter», ο «Percy Jackson and the lightening thief», «Clash of the Titans» κ.ά. Οριοθετούν τον ελληνικό μύθο στο σύγχρονο οπτικοακουστικό κοινό. Η ταινία του Leonardo Dicaprio, Inception εμπνέεται έντονα από τον ελληνικό μύθο, για να εκδηλώσει το μύθο του λαβύρινθου και του Μινώταυρου.

Το 1977 εκατομμύρια θεατές έμειναν καθηλωμένοι στα καθίσματά τους σ’ όλες τις κινηματογραφικές αίθουσες του πλανήτη, με την προβολή της αριστουργηματικής ταινίας ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ (STAR WARS). Εκτός από τα ασύλληπτα οπτικά εφέ για την εποχή της, η ταινία προσέφερε ένα πρωτόγνωρο υπερθέαμα με διαστρικές μάχες μεταξύ εξωγήινων πολιτισμών σε μακρινούς γαλαξίες, που δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ στην μεγάλη οθόνη, η οποία μάς παραπέμπει, εμμέσως πλην σαφώς, στα φανταστικά μυθιστορήματα του κορυφαίου Έλληνα συγγραφέα της αρχαιότητας, Λουκιανού.

Ο δημιουργός του ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ, ο George Lucas παραδέχεται πως επηρεάστηκε πολύ από την Ελληνική Μυθολογία, την αιώνια πάλη μεταξύ των σκοτεινών δυνάμεων και του φωτός, καθώς επίσης και από το αρχέτυπο του πατέρα (Darth Vader) εναντίον του υιού (Luke Skywalker), να συγκρούονται με τα υπερόπλα τους, τα περιβόητα «φωτόσπαθα», τα οποία μοιάζουν κατά πολύ με τους κεραυνούς του Δία. Εδώ φαίνεται χωρίς αμφιβολία ότι ο Lucas εμπνεύστηκε από την σύγκρουση του Κρόνου με τον Δία στην ΤΙΤΑΝΟΜΑΧΙΑ.

Το 1930 ένας Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας ο Robert E. Howard δημιούργησε φανταστικούς ήρωες για να πρωταγωνιστήσουν στα βιβλία του. Ο πιο διάσημος απ’ αυτούς ήταν ο «Κόναν» και τον τοποθετεί σε κόσμους μυθικούς και συνάμα πολύ σκοτεινούς, έχοντας κατά νου την Χαμένη Ατλαντίδα, την Χώρα των Υπερβορείων κ.ά. Μετέπειτα οι περιπέτειες του ήρωα μεταφέρθηκαν σε κόμιξ και στη συνέχεια το 1982 γυρίστηκε σε ταινία με τον ομώνυμο τίτλο: CONAN THE BARBARIAN.

Αξίζει να σημειωθεί πως η ταινία μετέτρεψε, εν μία νυκτί, τον Αυστριακό παγκόσμιο πρωταθλητή του bodybuilding, Arnold Schwarzenegger ως τον αδιαφιλονίκητο Superstar του HOLLYWOOD. Επίσης έκανε τεράστια εισπρακτική επιτυχία χάρη στις «ομηρικές μάχες» που περιείχε και στην συγκλονιστική μουσική του πολυβραβευμένου ελληνοαμερικανού συνθέτη, με καταγωγή από Καλαμάτα και Βόρειο Ταΰγετο, Βασίλη Πολυδούρη (1945 – 2006). Το soundtrack της θρυλικής ταινίας «ΚΟΝΑΝ Ο ΒΑΡΒΑΡΟΣ» παραμένει στις μέρες μας ως ένα από τα ευρηματικότερα μουσικά κομμάτια που γράφτηκαν ποτέ στην ιστορία του κινηματογράφου.

Αφού κάναμε, μια σύντομη περιήγηση στην επιρροή που άσκησε η Ελληνική Μυθολογία στην ποπ κουλτούρα (pop culture) της εποχής μας, ας έρθουμε τώρα στα δικά μας.

Δεν είναι τυχαίο ότι εκείνο που εξάπτει την φαντασία του ανθρώπου, από καταβολής κόσμου, δεν ήταν άλλο από το «ανεξήγητο», το οποίο του προκαλούσε δέος. Γι’ αυτό ό,τι δεν μπορούσε να κατανοήσει, το βάφτιζε κακό ή «διαβολικό», ειδικά όταν επρόκειτο για άτομο θρησκόληπτο, που έδειχνε μια υπερβολική και απλοϊκή προσήλωση στον Θεό ή σε κάθε είδους θρησκευτικής προκατάληψης, ή έπλαθε διάφορες «φανταστικές» ιστορίες στο μυαλό του, οι οποίες δεν είχαν καμία σχέση με τον πραγματικό κόσμο.

Μία από αυτές τις φανταστικές ιστορίες ήταν και οι ΓΙΓΑΝΤΕΣ ή ΤΙΤΑΝΕΣ της Τιτανομαχίας, και σ’ αυτούς λοιπόν θα εστιάσουμε την προσοχή μας. Οι πιο ξακουστοί Γίγαντες της ελληνικής μυθολογίας ήταν αναμφισβήτητα οι Κύκλωπες, οι οποίοι χωρίζονταν σε δυο κατηγορίες:

Η πρώτη κατηγορία αφορά τους Κύκλωπες της Οδύσσειας (ραψωδία ι΄, στίχοι 240 - 512).

Ο γνωστός Πολύφημος (πολύ διάσημος), γιος του Θεού Ποσειδώνα και της Νύμφης Θοώσης. Σύμφωνα με την Οδύσσεια, ο Πολύφημος κατοικούσε μέσα σε ένα σπήλαιο στο νησί των Κυκλώπων και ζούσε από τα πρόβατά του, αλλά ήταν φοβερός γίγαντας και ο αγριότερος από τους Κύκλωπες.

Αιχμαλώτισε στη σπηλιά του τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, τους οποίους άρχισε να τρώει τον ένα μετά τον άλλο, έξι συνολικά, ώσπου ο Οδυσσέας τον τύφλωσε με ένα πυρωμένο παλούκι.

Και η δεύτερη κατηγορία αφορά μία τριάδα τερατόμορφων θεοτήτων που εμφανίζονται στη Θεογονία του Ησίοδου και είναι παιδιά του Ουρανού και της Γαίας.

Αυτοί είναι τρεις, ο Βρόντης (Βροντή), ο Άργης (Κεραυνός) και ο Στερόπης (Αστραπή). Έχουν τεράστια δύναμη και γι’ αυτό φυλακίζονται στα Τάρταρα από τον Ουρανό, θεωρούμενοι ότι απειλούν την εξουσία του.

Ακολούθως, ο Κρόνος και οι Τιτάνες τους απελευθερώνουν, για να τους βοηθήσουν στην πτώση του Ουρανού, αλλά όταν έρχονται στην εξουσία τους φυλακίζουν και πάλι στα Τάρταρα.

Ο Δίας και οι Ολύμπιοι τους απελευθερώνουν και πάλι και με τη βοήθειά τους κατανικούν τους Τιτάνες στην Τιτανομαχία, χάρη στα πολεμικά όπλα (τον κεραυνό, την βροντή και άλλα) που κατασκεύασαν υπό την επίβλεψη του Ήφαιστου μέσα στην Αίτνα.

Όταν ο Δίας έρχεται στην εξουσία τους αναθέτει την φύλαξη των Τιτάνων στα Τάρταρα και αυτοί ως ανταπόδοση του χαρίζουν τον κεραυνό και την βροντή, έκτοτε συνυφασμένα με τον Δία. Στην Άρτεμη χάρισαν το κυνηγετικό τόξο.

Τι είναι αυτό που κάνει τους Κύκλωπες να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους Τιτάνες; Η αποκρουστική τους εμφάνιση φυσικά, δηλ. φέρουν έναν και μοναδικό οφθαλμό στην μέση του μετώπου. Η λέξη «Κύκλωπας» προέρχεται από τη σύνθεση των δυο λέξεων «κύκλος» + «όψη», και προσδιορίζει κάποιο ον με κυκλική όψη.

Αφού εξετάσαμε πρώτα την άποψη του μύθου, ας δούμε τώρα και την άλλη όψη του νομίσματος, την επιστημονική άποψη από έγκριτους επιστήμονες.

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι τερατώδεις αυτοί Γίγαντες πολέμησαν στην Τιτανομαχία και κάποιοι έπεσαν νεκροί στο πεδίο της μάχης στην Αρκαδική Γη, την πατρίδα του τραγόμορφου Θεού Πάνα, στη λεκάνη της σημερινής Μεγαλόπολης.

Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει στα «Αρκαδικά» του: «...αντίκρυ από την Αγορά της Μεγαλόπολης υπάρχει ιερό του Ασκληπιού. Σε αυτό βρίσκονται και κόκαλα που ξεπερνούν σε μέγεθος τα κοινά ανθρώπινα κόκαλα. Γι’ αυτά υπήρχε η παράδοση πως ανήκαν σε έναν από τους γίγαντες που τους έφερε ως συμμάχους της Ρέας ο Οπλάδαμος».

Τελικά αυτό που αντίκρισε ο Παυσανίας ήταν όντως κόκαλα γιγαντιαίου ανθρώπου, ή πρόκειται για κάτι άλλο;

Κατά πάσα πιθανότητα, τα κόκαλα αυτά άνηκαν σε απολιθώματα «μαμούθ», τα οποία βρίσκονταν σε αφθονία στην περιοχή. Διότι μορφολογικά τα οστά της οικογενείας των προβοσκιδωτών, δηλαδή των ελεφάντων, έχουν ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά.

Καθώς σε προφίλ, το κρανίο ενός ελέφαντα θυμίζει σε μεγέθυνση κρανίο ανθρώπου, όπως και τα δόντια τους, αλλά και οι σπόνδυλοι και τα πλευρά θα μπορούσαν να είναι τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο ώστε να θυμίζουν υπολείμματα γιγαντιαίου ανθρώπου.

Ως γνωστόν το μαμούθ ξεπερνούσε σε μέγεθος τον σημερινό αφρικάνικο ελέφαντα, είχε χαυλιόδοντες που έφθαναν τα δύο μέτρα, τα άκρα των ποδιών του αποτελούνταν από μακριά δάχτυλα, που έμοιαζαν με χέρια, όμοια μ’ εκείνα του ανθρώπου, ενώ το τεράστιο κρανίο του είχε μια τεράστια τρύπα στο μέτωπο για την προβοσκίδα, το οποίο θύμιζε κεφάλι Κύκλωπα (βλέπε φωτογραφίες).

Εύλογα λοιπόν οι πρόγονοι μας είχαν μπερδέψει αυτά τα γιγαντιαία και μυστηριώδεις πλάσματα με τους μυθικούς Κύκλωπες, μιας και η επιστήμη της Παλαιοντολογίας δεν υπήρχε τότε.

Μόλις το 1842 ο Άγγλος Παλαιοντολόγος Richard Owen βάπτισε για πρώτη φορά τα πρώτα είδη απολιθωμάτων των σαυροειδών με την ελληνική τους ονομασία DINOSAURS, δηλαδή δεινόσαυροι (τρομακτικές σαύρες), πριν γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό.

Σύμφωνα με τα πορίσματα της Παλαιοντολογικής Αρχαιολογίας, η πρώτη εμφάνιση των ελεφάντων στην Πελοπόννησο έγινε πριν από 5 εκατομμύρια χρόνια, ενώ πριν από 2.000.000 - 10.000 χρόνια συναντάμε στη Λακωνία και την Αρκαδία και ιδιαίτερα στην επαρχία Μεγαλόπολης, στην περιοχή της Σπάρτης και του Βλαχιώτη, το μαμούθ του νότου, το μαμούθ της Τούνδρας και τον Πρώιμο Ελέφαντα (Elephas antiquus).

Την πρώτη αρχαιολογική μαρτυρία για την ύπαρξη των παραπάνω ελεφάντων προκάλεσε ένα τυχαίο γεγονός που έγινε το 1902. Στο δυτικό άκρο της λεκάνης της Μεγαλόπολης, στους πρόποδες του όρους Λύκαιου, ένας ξυλοκόπος από το χωριό Ίσωμα Καρυών κατέβηκε στη γειτονική απότομη χαράδρα, ψάχνοντας για το τσεκούρι του. Εκεί είδε να ξεπροβάλλουν πελώρια οστά.

Τον ίδιο χρόνο ο καθηγητής του Παλαιοντολογικού Μουσείου του πανεπιστημίου Αθηνών, Θεόδωρος Σκούφος έκανε ανασκαφές τόσο σε αυτό το σημείο, όσο και χαμηλότερα κοντά στην κοίτη του Αλφειού, αποκαλύπτοντας πέντε τόνους απολιθωμένων σκελετών, ένας ανεκτίμητος θησαυρός γνώσεων που σήμερα βρίσκονται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πρόσφατα εντοπίστηκε παλαιοντολογικό εύρημα στην περιοχή της Μεγαλόπολης, όταν κατά τη διάρκεια ελέγχου εκσκαφών της Δ.Ε.Η. αποκαλύφθηκαν τμήματα από μεγάλο χαυλιόδοντα της οικογένειας των Ελεφάντων.

Ο Καθηγητής Dr. Θανάσης Αθανασίου, Παλαιοντολόγος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος, αναφέρεται σε μια εικασία με στέρεες επιστημονικές βάσεις: «Μεγαλύτερος από τον σημερινό αφρικανικό ελέφαντα ήταν βέβαια και ο ελέφαντας, στον οποίο ανήκαν οι χαυλιόδοντες που ανακαλύφθηκαν. Μυθολογικά, η ίδια περιοχή (Μεγαλόπολη) συνδέεται με την Τιτανομαχία. Ίσως τα τεράστια ζώα που είχαν πεθάνει εκεί να έδωσαν στους αρχαίους Έλληνες τροφή για μυθοπλασία, θεωρώντας ότι τα τεράστια οστά τους ανήκαν στους Τιτάνες».

Ας κατηφορίσουμε λοιπόν λίγο νοτιότερα από την Μεγαλόπολη και ας εισέλθουμε σε μία άλλη λεκάνη, αυτή της Πελλάνας.

Μυθικά πλάσματα δεν βρέθηκαν μονάχα στη λεκάνη της Μεγαλόπολης όπως προείπαμε, αλλά και στην Πελλάνα. Το αξιοπερίεργο της υπόθεσης πριν αναλύσουμε το θέμα, θα ήταν: «Μα πως είναι δυνατόν μία τόση δα λέξη, η «κητώεσσαν» συγκεκριμένα, η οποία εμφανίζεται μόλις δυο φορές στα ομηρικά έπη, μπορεί και προκαλεί τόσο μεγάλο πονοκέφαλο στους αρχαιολόγους ως προς την ερμηνεία της;».

Την απάντηση, μας την δίνει ο Καθηγητής Αρχαιολογίας και πρώην Έφορος Αρχαιοτήτων Σπάρτης Dr. Θεόδωρος Σπυρόπουλος, στο επιστημονικό περιοδικό «Τρίτο Μάτι», με τον τίτλο: «Λακεδαίμων ~ Η Ιερή Πόλη της λίμνης», του 2003, στ’ οποίο διαψεύδει του πάντες και δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης, σε μια συγκλονιστική και άκρως αποκαλυπτική συνέντευξη που θα συζητηθεί:

«Ο Όμηρος δίνει στη Λακεδαίμονα δύο επίθετα: “κοίλην” και “κητώεσσαν”. Το “κοίλην”, είναι εύκολο να εξηγηθεί, πρόκειται για μια περιοχή που μοιάζει με γούβα. Το “κητώεσσαν”, όμως, είχε προβληματίσει και τους αρχαιολόγους ακόμη.

Ο Στράβων ήταν ο πρώτος που είχε πει πως η Λακεδαίμων του Ομήρου δεν είναι χώρα, αλλά πόλη. Ο Παυσανίας, αντίθετα, υποστηρίζει ότι η λέξη “Λακεδαίμων” ήταν προσωνυμία της Σπάρτης, ενώ παλιότερα έτσι ονομαζόταν όλη η χώρα, άποψη που επέφερε σύγχυση έως τις μέρες μας.

Ο Στράβων προσπαθούσε να ετυμολογήσει το επίθετο “κητώεσσαν”, που μοιάζει με της Λακεδαίμονος. Ο Ταΰγετος είναι ένα βουνό με ασβεστολιθική σύνθεση, που ακολουθεί τα φαινόμενα της καρστικής γεωλογικής διαμόρφωσης, δηλαδή το εσωτερικό του βουνού είναι γεμάτο ρήγματα και έτσι εξηγείται και το σεισμογενές της περιοχής. Ο Στράβων άλλωστε, έγραφε πως η Λακωνική είναι “εύσειστος”.

Ωστόσο, υπάρχει μία ακόμη, πολύ πιο ενδιαφέρουσα εξήγηση όσον αφορά στη λέξη “κητώεσσαν” (γεμάτη κήτη, δελφίνια, φαλαινοειδή κ.ο.κ.).

Μπορώ να κάνω μια πρόταση όσον αφορά στην παλαιοντολογία της περιοχής. Ξέρουμε ότι η διπλανή στην Πελλάνα λεκάνη της Μεγαλόπολης έχει παλαιοντολογικά ευρήματα της παγετώδους και της μεταπαγετώδους περιόδου.

Επομένως, έχει απολιθώματα ζώων και των ψυχρών κλιμάτων. Σε έναν άλλο παλαιοντολογικό ορίζοντα έχει απολιθώματα ζώων των θερμών χωρών. Αυτά τα πελώρια απολιθώματα τα είχαν δει και οι αρχαίοι και τα είχαν αποδώσει σε μυθικούς γίγαντες. Η Μεγαλόπολη, επίσης, ξέρουμε πως έχει ένα μεγάλο απόθεμα λιγνίτη.

Η λεκάνη, λοιπόν, της Λακεδαίμονος ήταν ένας λιμναίος χώρος, ο οποίος είχε κήτη και, βεβαίως, είχε και λιγνίτη. Οι γεωτρήσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια απέδειξαν ότι το υπόστρωμα στη Λακεδαίμονα είναι πλούσιο σε λιγνίτη και βρίσκεται σε βάθος 40 - 45 μέτρων.

Σε αυτό το βάθος - στο βυθό της λίμνης – πλην του λιγνιτικού στρώματος υπήρχαν και τα απολιθώματα των κητών, τα οποία βρήκαν οι ιδρυτές της Λακεδαίμονος και από τότε ονομάζεται Λακεδαίμων και “κοίλη και κητώεσσαν»”.

Εξάλλου για την ύπαρξη απολιθωμάτων θαλάσσιων θηλαστικών, μας το επιβεβαιώνουν και τα αποτελέσματα των ερευνών της Περιφερειακής Μονάδας Πελοποννήσου του Ι.Γ.Μ.Ε. (Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών), η οποία πραγματοποίησε γεωτρήσεις την δεκαετία του 1980 στην περιοχή της Πελλάνας, για την αναζήτηση λιγνίτη.

Σύμφωνα με τους γεωλόγους του Ι.Γ.Μ.Ε. τα αποθέματα του γεωλογικού λιγνίτη στην περιοχή της Πελλάνας ανέρχονται σε 31 περίπου εκατομμύρια τόνους, ενώ τα αποθέματα του απολήψιμου λιγνίτη ανέρχονται σε 26,4 εκατομμύρια τόνους.

Παρουσιάζει δηλαδή σχεδόν διπλάσια θερμαντική ικανότητα από τον λιγνίτη Μεγαλόπολης. Το λιγνιτικό κοίτασμα Πελλάνας αντιστοιχεί σε 4,7 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου πετρελαίου.

Υποστηρίζει επίσης ο καθηγητής ότι από την ΛΑΚΕΔΑΙΜΩΝΑ προέκυψε η λέξη «λίμνη» και προχωρεί σε μία τολμηρή όσο και ανατρεπτική θεώρηση των πραγμάτων:

«Η λέξη Λακεδαίμων είναι σύνθετη, από το «λακ» (λίμνη) και το “δαίμων”. Εφόσον η Λακεδαίμων είναι υπαρκτή από το 2700 π.Χ., άρα και η ρίζα «λακ» είναι ελληνική και πανάρχαια! Από αυτήν προέκυψαν το αγγλικό «lake» και το γαλλικό «lac» (λίμνη). Το συνθετικό «δαίμων», άλλωστε, είναι μοναδικό για ελληνική πόλη. Εγώ δεν ξέρω άλλη πόλη να φέρει τέτοια ονομασία. Η λέξη «δαίμων» σημαίνει πολλά πράγματα: τύχη, Θεός κ.λπ. Η Λακεδαίμων, σε μια μεταγενέστερη εκδοχή της, στα ομηρικά έπη, ονομάζεται “δία”, δηλαδή “θεία”. Με λίγα λόγια, “η θεία πόλη της λίμνης”».

Ο Θεόδωρος Σπυρόπουλος, ο οποίος είχε αφιερώσει 22 χρόνια συστηματικής ανασκαφής στην «Ομηρική Λακεδαίμονα», όπως την αποκαλεί την αρχαία Πελλάνα, ανασκάπτοντας τα θαυμαστά Ανάκτορα και τους Βασιλικούς Τάφους του Μενελάου και της Ωραίας Ελένης, προέβη και σε μια τελευταία, εξίσου, σημαντική δήλωση, την οποία αξίζει να της δώσουμε σημασία:

«Προς το τέλος της εποχής των Παγετώνων και αφού ξεκίνησε η σταδιακή τήξη των πάγων κατά την διάρκεια του Πλειστόκαινου, ο ελληνικός χώρος άρχισε να αναδύεται σιγά - σιγά από τη θάλασσα της Μεσογείου και να σχηματίζονται τμήματα ξηράς.

Από το φαινόμενο αυτό, σε κάποιους ελληνικούς χώρους παρέμειναν τα νερά της θάλασσας δημιουργώντας λιμνοθάλασσες. Μία από αυτές που παρέμεινε λιμνοθάλασσα έως το 1750 π.Χ., ήταν η λίμνη της Λακωνίας η οποία έφθανε από την Πελλάνα έως το Γύθειο και επικοινωνούσε με τη θάλασσα, ενώ τότε ο ποταμός Ευρώτας ήταν πλωτός.

Αφού δεν πίστευαν (οι αρχαιολόγοι) την ύπαρξη της πόλης Λακεδαίμων, της οποίας το όνομα σημαίνει η ιερή πόλη που είναι μέσα στη λίμνη (από τις λέξεις λακής και δαίμων), έψαχναν να βρουν το διοικητικό κέντρο της Λακωνίας μακράν της Λακεδαίμονος».