(Καρύταινα 1710 -Μυστράς 1769)

Τώρα που πέρασε η κομβική ημερομηνία της εθνικής γιορτής της 25^ης Μαρτίου με τη μεγάλη στρατιωτική παρέλαση και τους υψηλούς καλεσμένους, φαίνεται ολοκάθαρα η αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης και των αρμοδίων φορέων της να τιμήσουν την επέτειο της συμπληρώσεως των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 με τρόπο ουσιαστικό και περιεκτικό, ώστε και να αποδοθεί η πρέπουσα τιμή στους ήρωες εκείνους που ΄ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι σε μια κραταιά οθωμανική αυτοκρατορία, διεκδικώντας «Ελευθερία ή Θάνατο», αλλά και να αντληθούν ιστορικά διδάγματα τόσο χρήσιμα και αναγκαία σε μια δύσκολη εποχή γεωπολιτικών ανακατατάξεων όπως η δική μας.

Εμείς, συνεχίζοντας με τις μικρές και ταπεινές μας δυνάμεις την προσπάθεια που αρχίσαμε πριν από λίγο καιρό, για να παρουσιάσουμε τους αφανείς ήρωες και ηρωίδες εκείνης της μεγαλειώδους Επανάστασης, θα ανασύρουμε σήμερα από τη λήθη του χρόνου μια μεγάλη εκκλησιαστική μορφή που μαρτύρησε λίγο πριν ηχήσουν τα καριοφίλια του Αγώνα, το Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάρδη.   

Το κοσμικό όνομα του Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Ανανία, ήταν Αναστάσιος Λαμπάρδης. Γεννήθηκε στην Καρύταινα της Γορτυνίας το έτος 1710. Η οικογένειά του ήταν επιφανής και αξιοσέβαστη, αφού ήταν εγγονός του Στασινού προεστώτος στην Άκοβα, κατά την περίοδο της τελευταίας Ενετοκρατίας. Ο πατέρας του Θεοφίλης ανήκε στη βυζαντινή οικογένεια των Λαμπαρδαίων και η μητέρα του ήταν κόρη του Συντύχου από το Βυζίκιο της Γορτυνίας κι εγγονή του Στασινού.

Ο μικρός Αναστάσιος φοίτησε στην περίφημη Σχολή της Δημητσάνης, όπου διδάχθηκε τα Ιερά Γράμματα και τη Θύραθεν Παιδεία. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του τοποθετήθηκε ως επίσκοπος Καρυουπόλεως της Λακωνίας (1740) και το έτος 1747 ανέλαβε την επισκοπή Δημητσάνης, για να προαχθεί, το Φεβρουάριο του 1750, στη θέση του Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας, στην οποία διαδέχθηκε τον Παρθένιο Καλημέρη, επί Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Ε΄  του Καρακάλλου.

Ο Αμβρόσιος Φραντζής αναφέρει το μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάρδη ανάμεσα στους εξέχοντες κατοίκους του Μυστρά. Ήταν λόγιος κληρικός και διακρινόταν για την Παιδεία του, τα υψηλά του φρονήματα, το σταθερό και ακλόνητο του αρχιερατικού του χαρακτήρα, για το φιλάγαθο και φιλάνθρωπο της ψυχής του, την ευγενική καταγωγή και την ηγετική του φυσιογνωμία.

Το κύρος του ήταν τεράστιο, τόσο στους  υπόδουλους Έλληνες, όσο και στους Τούρκους κατακτητές. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι  ο Σουλτάνος του έδωσε το αξίωμα του Μωραγιάννη του Μοριά δηλαδή του πρώτου μεταξύ των επίσημων Ελλήνων του τόπου. Είχε τέτοια δύναμη και επιρροή ώστε, οι εκάστοτε διοριζόμενοι Τούρκοι διοικητές της Πελοποννήσου δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε, χωρίς τη δική του γνώμη και συναίνεση.

Το έτος 1762 ο Μητροπολίτης Ανανίας  ηγήθηκε μιας ελληνικής αντιπροσωπείας, η οποία μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, για να εμποδίσει τη μετάθεση του μετριοπαθούς Μορά Βαλεσή Οσουμάν, που έτρεφε φιλικά αισθήματα προς τους ραγιάδες. Τον Οσουμάν ήθελαν να εκδιώξουν οι αγάδες της περιοχής, γιατί παρεμπόδιζε τις αυθαιρεσίες τους και ήταν δίκαιος προς τους υπόδουλους Έλληνες. Η παρέμβαση του Μητροπολίτη Ανανία παρέτεινε την παραμονή του Οσουμάν στη θέση του, αλλά έγινε αφορμή για να επισύρει εναντίον του τη μανία των αγάδων, που καιροφυλακτούσαν για να τον εκδικηθούν.

Αυτή η μανία των Τούρκων αξιωματούχων του Μοριά, κατά του Μητροπολίτη Ανανία, έγινε μεγαλύτερη όταν μαθεύτηκε πως ο Ιεράρχης υπήρξε εμψυχωτής των κλεφτών της Πελοποννήσου και ότι διαδραμάτισε ηγεμονικό και συντονιστικό ρόλο στην προετοιμασία για την εξέγερση του 1770, που υποκινήθηκε από τους Ρώσους απεσταλμένους της αυτοκράτειρας Μεγάλης Αικατερίνης (Ορλωφικά).

Το έτος 1767 διορίστηκε διοικητής της Πελοποννήσου ο Χαμζά Πασάς. Αυτός ήταν ένας σκληρός κι αιμοβόρος άνθρωπος, που έτρεφε βαθύ μίσος κατά των χριστιανών. Αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του και με την υποκίνηση των αγάδων στράφηκε κατά του Μητροπολίτη Ανανία και τον κατηγόρησε στην Υψηλή Πύλη ως συμμέτοχο στους σχεδιασμούς των ραγιάδων για ένα νέο γενικό ξεσηκωμό.

Η καταγγελία αυτή, του Χαμζά Πασά, ήταν τελείως προσχηματική, γιατί ήδη είχε αποφασίσει να θανατώσει τον Ιεράρχη, δίχως να περιμένει την απόφαση του Σουλτάνου. Έστειλε για το σκοπό  αυτό, στο Μυστρά, έναν έμπιστό  του αξιωματούχο με εφτά αξιωματικούς. Σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής ο απεσταλμένος του Τούρκου διοικητή έπρεπε να καταλύσει στο μέγαρο του Μητροπολίτη και Μωραγιάννη του Μοριά. Αυτός, όμως, κατέλυσε αλλού, θέλοντας μ’ αυτόν τον τρόπο να στείλει στον Ανανία το προμήνυμα των κακών προθέσεων της τούρκικης αποστολής.

Οι σύμβουλοι του Μητροπολίτη κατάλαβαν τότε πως οι Τούρκοι  επιβουλεύονταν τη ζωή του και του συνέστησαν να μη δεχτεί τον Τούρκο απεσταλμένο κι αν αυτός επιμείνει να εισέλθει στο χώρο της Μητρόπολης, να προβάλλουν, όλοι μαζί, ένοπλη αντίσταση. Ο συνετός Ιεράρχης, όμως, απέρριψε ασυζητητί την πρότασή τους, αναλογιζόμενος τις τραγικές συνέπειες, που θα είχε στο ποίμνιό του, η ενδεχόμενη ένοπλη αντίδρασή του. Έτσι, αφού τέλεσε τη Θεία Λειτουργία στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου του βυζαντινού Μυστρά, υπέρ απολυτρώσεως του Γένους από το ζυγό των Τούρκων, κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και μετά την απόλυση βγήκε για να προϋπαντήσει τον απεσταλμένο του Χαμζά Πασά.

Η υποδοχή των Τούρκων επισήμων, σ’ ένδειξη υποταγής, γινόταν με την έξοδο του Μητροπολίτη από τη μικρή πόρτα (πυλίδα), που βρίσκεται  δίπλα στην κύρια είσοδο της αυλής και στη συνέχεια οι κατακτητές συνοδεύονταν, για να εισέλθουν μεγαλοπρεπώς από την κύρια μεγάλη είσοδο του περιβόλου του Αγίου Δημητρίου και να οδηγηθούν εν συνεχεία στα ιδιαίτερα μητροπολιτικά δώματα.

Ο σεβάσμιος Ποιμενάρχης, δυστυχώς, δεν πρόλαβε να βγει από το μικρό παραπόρτι και ο Τούρκος απεσταλμένος, που τον ανέμενε, τον χτύπησε απροειδοποίητα, με το ξίφος του, τέσσερις φορές στο στήθος και μάλιστα στην καρδιά. Ο Ιερομάρτυρας Ανανίας έπεσε ύπτιος και παρέδωσε το πνεύμα του στα χέρια του ζώντος Θεού, βάφοντας με το αίμα του, τον τοίχο του περιβόλου της Μητροπόλεως του Μυστρά, για να αποτελεί το σημείο εκείνο παντοτινή απόδειξη της θυσίας του «υπέρ πίστεως και πατρίδος». Ήταν 15 Απριλίου 1769.

Στο σημείο αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να αναφέρουμε ότι μερικοί εκ των ιστορικών ερευνητών ισχυρίζονται ότι ο Μάρτυρας Ιεράρχης αποκεφαλίστηκε, γι’ αυτό και υπάρχει νεότερη αγιογραφία που εικονίζει αυτό το περιστατικό. Εμείς από την έρευνα που πραγματοποιήσαμε διαπιστώσαμε πως ο Μητροπολίτης Ανανίας δεν αποκεφαλίστηκε, αλλά θανατώθηκε με τον τρόπο που περιγράψαμε ανωτέρω.

Το σεπτό σκήνωμα του Μητροπολίτη Ανανία, το έσυραν οι δήμιοί του μέσα από τα στενά σοκάκια του Μυστρά, μέχρι την αγορά, όπου και το παράτησαν άταφο, για τρεις ημέρες, χωρίς όμως να υποστεί καμιά αλλοίωση! Άθικτο και αβλαβές, αποπνέοντας το άρωμα της αγιότητας, την τέταρτη ημέρα τάφηκε, κατά την επικρατούσα εκκλησιαστική τάξη, από τους ευσεβείς κατοίκους του Μυστρά και της Λακεδαίμονος.

Το αίμα του Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Ανανία, που τινάχτηκε κι έβαψε τα κατώτερα μάρμαρα της αριστερής παραστάδος της μικρής πόρτας της Μητροπόλεως, παρέμεινε ανεξίτηλο, για πολλά χρόνια και γι’ αυτό, μετά την απελευθέρωσή μας, από τους Τούρκους, το σημείο εκείνο φράχτηκε με σιδερένιο κιγκλίδωμα. Ο ιστορικός και φιλόλογος Παναγιώτης Δούκας, στο μνημειώδες έργο του «Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων» αναφέρει ότι, οι τοίχοι του περιβόλου, διατηρούνταν αιματοβαμμένοι ως το έτος 1833 δηλαδή 63 χρόνια μετά το μαρτυρικό τέλος του Ιεράρχη! Ο εφημέριος Μυστρά Πρωτοπρεσβύτερος Λάζαρος Σκάγκος φρόντισε προ ετών να τοποθετηθεί στο σημείο αυτό σχετική μαρμάρινη πινακίδα, ώστε οι διερχόμενοι επισκέπτες να γνωρίζουν ότι εδώ μαρτύρησε ο Μητροπολίτης Ανανίας Λαμπάρδης.

Το φριχτό τέλος του Μητροπολίτη Ανανία ενέπνευσε στο λαό μας  το ακόλουθο δημοτικό τραγούδι, στο οποίο αναφέρεται το όνομα της μονάκριβης αδελφής του Ευγενικής ή Βγενικούλας, συζύγου του Γεωργάκη Φιλοσοφόπουλου. Η Βγενικούλα, κατά την Παράδοση, αναγκάστηκε κάποτε να φύγει στη Σμύρνη και πνίγηκε επιστρέφοντας στην πατρίδα της, όταν το καράβι της ναυάγησε εξαιτίας μιας σφοδρής τρικυμίας. Έτσι ο άγνωστος λαϊκός δημιουργός συνέθεσε το δημοτικό τραγούδι, που διέσωσε ο Δημητσανίτης ιστορικός και λαογράφος Τάκης Κανδηλώρος (1874-1934), το οποίο αναφέρεται και στο τέλος του Μητροπολίτη:

Εκεί πέρα κι αντίπερα

κι απόξω από τη χώρα

εκεί καθόταν μια ξανθή

ξανθή και μαυρομάτα.

Γύρους γυρίζει τα φλωριά,

γύρους μαργαριτάρια.

-Για βγάλτα Βγενικούλα μου,

τα έρμα, τα τρισέρμα,

τι έκοψαν τον κυρ-Ανανία,

και τον Μητροπολίτη... 

Το έτος 1997 στον περίβολο του Μητροπολιτικού Ναού της Ευαγγελίστριας Σπάρτης στήθηκε η μαρμάρινη προτομή του εθνομάρτυρα Ανανία με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Σπάρτης κ.κ. Ευσταθίου και  την ευγενική χορηγία του αείμνηστου ευεργέτου Αποστόλου Φασουλοπούλου.

Επίσης κατά την τελετή της Αναστάσεως του έτους 2017 ο Σεβάσμιος Ποιμενάρχης  μας ανακοίνωσε στο εκκλησίασμα ότι, μετά από σχετική πρόταση της Ιεράς Μητροπόλεώς μας,  η Συνοδική  Επιτροπή Δογματικών και Νομοκανονικών Ζητημάτων της Εκκλησίας μας αποφάσισε την Αγιοκατάξη του Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάρδη, απόφαση που ενέκρινε η Ιερά Σύνοδος κι αναμενόταν και η έγκριση του  Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η εορτή της μνήμης του νέου Αγίου της τοπικής μας Εκκλησίας θα είναι η 15^η Απριλίου ημέρα του μαρτυρικού του τέλους.   

Καταλήγοντας θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, τα τελευταία χρόνια, κάποιοι ιστορικοί και ιστοριοδίφες, στα πλαίσια της απαράδεκτης καινοφανούς προσπάθειας του αναθεωρητισμού της Ιστορίας μας, αμφισβήτησαν την πατριωτική δράση και τον τίτλο του «Εθνομάρτυρος» του Ανανία, χαρακτηρίζοντας ως «μύθο» και ως ανυπόστατες τις ειδήσεις των παλαιότερων συγγραφέων, που   αναφέρονται σ’ αυτόν, υποστηρίζοντας ότι ο θάνατός του οφείλεται ή σ’ εγκληματική αυθαιρεσία των Τούρκων ή σ’ εξοντωτική διαμάχη των ισχυρών οικογενειών των προυχόντων της περιοχής! Η άποψη αυτή είναι εντελώς αβάσιμη και ανυπόστατη κι αποτελεί περισσότερο εγκεφαλικό δημιούργημα ελαχίστων αναθεωρητών, προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ιδεολογικές, πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις τους, παρά ιστορική αλήθεια.

Η  αγία μορφή του         Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας  Ανανία Λαμπάρδη ανήκει πλέον στο πάνθεο των μαρτύρων και των ηρώων του Γένους μας, που έδωσαν τη ζωή τους  για «του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία» και προς τους οποίους οφείλει το Έθνος και η Εκκλησία μας την προσήκουσα τιμή κι ευγνωμοσύνη!

Υ.Γ.: Εθνομάρτυρας είναι αυτός που είχε μαρτυρικό θάνατο αγωνιζόμενος για το Έθνος, ενώ Ιερομάρτυρας είναι ο ιερωμένος ή απλός πιστός που θανατώθηκε μαρτυρικά για τη χριστιανική πίστη του. Ο Μητροπολίτης Ανανίας συνδυάζει στο πρόσωπό του και τους δύο τιμητικούς χαρακτηρισμούς.

                                                                              ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΗΤΡΑΚΟΣ